Określenie roli zasad techniki prawodawczej w procesie prawotwórczym nastręcza duże trudności, ze względu na ich zróżnicowany charakter i status. Są to zespoły reguł przybierające postać tak charakteryzowaną: „Urzędowe zbiory reguł redagowania tekstów prawnych przybierają najczęściej postać dokumentów zawierających zalecenia, wyjaśnienia, wskazówki, przykłady redagowania tekstów albo aktów normatywnych zawierających szczegółowe dyrektywy redagowania tekstów prawnych. Te pierwsze mają oczywiście jedynie charakter dydaktyczny, te drugie przybierają postać obowiązującego aktu normatywnego, z tym, że najczęściej aktu niskiej rangi. Zbiory urzędowe zawierają zasady techniki prawodawczej. Urzędowe zbiory formułują standardy poprawnych aktów normatywnych, wskazują na standardowe sposoby postępowania najczęściej prowadzące do uzyskania aktu normatywnego spełniającego warunki poprawności z punktu widzenia określonego systemu norm prawnych”[1]. Poza tak ogólnie sformułowanym określeniem, zbiory takich wskazań przyjmują, tak jak w Polsce, postać powszechnie obowiązującego aktu normatywnego. Jest nim rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (dalej ZTP)[2]. Jednak w literaturze podkreśla się, że „ZTP bywają w polskiej praktyce prawniczej traktowane w sposób autonomiczny względem RZTP, różnica pomiędzy ZTP a RZTP może być niekiedy istotna. Chodzi mianowicie o to, że ZTP są często traktowane jako zbiór dyrektyw poprawnego redagowania aktów prawnych, które winny być respektowane w każdym procesie legislacyjnym, bez względu na wyrażenie tych zasad w jakimkolwiek obowiązującym akcie prawnym”[3]. Z tego względu istotnym problemem staje się określenie podstaw obowiązywania tych reguł.
W obszernym i szczegółowym opracowaniu M. Błachut i J. Kaczor wskazują na cztery możliwe podstawy obowiązywania zasad techniki prawodawczej. Przedstawiając je autorzy odwołują się do czterech typów argumentów legitymujących obowiązywanie ZTP. Pierwszy typ to argumentacja formalna: „Argumentacja formalna odwołuje się w tym przypadku do faktu, że zasady techniki prawodawczej zawarte są w RZTP, a rozporządzenie to jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego, wymienianym przez Konstytucję RP. RZTP jest bowiem rozporządzeniem wydanym na podstawie upoważnienia ustawowego, tj. na podstawie art. 14 ust. 4 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów. Skoro zatem obowiązuje jako rozporządzenie, obowiązują również zasady w nim wyrażone. Prostota tej argumentacji kończy się w tym miejscu, ponieważ nie jest w stanie wyjaśnić jednoznacznie zakresu podmiotowego tego rozporządzenia. Rozporządzenie to nie wskazuje bowiem swego zakresu w sposób wyraźny i nie definiuje w żaden sposób adresatów wyrażonych w nim ZTP”[4].
Drugi typ argumentacji to argumentacja konstytucyjna (systemowa). „Analizowana argumentacja odwołuje się do powszechnie akceptowanej systemowej koncepcji obowiązywania prawa, w myśl której obowiązują nie tylko normy wprost wyrażone, ale również normy wywiedzione z tych wyraźnie wysłowionych na podstawie reguł wnioskowań prawniczych. W omawianym zaś przypadku problem leży nie w akceptacji takich zabiegów, ale w pytaniu, czy zasada państwa prawnego zawiera w ogóle jakąś treść (semantyczną lub aksjologiczną) albo czy wyraża jakiś cel bądź ideał do realizacji. Od odpowiedzi na takie pytania uzależniona jest bowiem możliwość stosowania rozważanych przy tej okazji rodzajów wnioskowań prawniczych (logicznych, aksjologicznych, instrumentalnych). Można – w zależności od zastosowanej strategii – argumentować, że ZTP zakodowane są niejako w zasadzie państwa prawnego albo też, że osiągnięcie określonego stanu rzeczy, zwanego państwem prawnym, wymaga przestrzegania zasad techniki prawodawczej”[5].
Trzeci typ argumentacji, to argumentacja kulturowa, w której podkreśla się, że ZTP w różnych tradycjach prawnych bywają artykułowane za pomocą oficjalnych teksów prawnych. Niezależnie od tego ZTP uznaje się jednocześnie za przynależące do kultury prawnej, przy czym kultura prawna rozumiana jest tu jako zespół przekonań normatywno-dyrektywalnych, towarzyszących prawu obowiązującemu w sensie formalno-systemowym[6].
Czwarty typ argumentacji to argumentacja pragmatyczna, a element uzasadniający charakteryzowany jest w sposób następujący: „W uproszczeniu wskazuje on, że respektowanie ZTP przynosi więcej korzyści aniżeli strat, a legislator powinien być zainteresowany nie tyle problemem mocy obowiązującej ZTP, ile efektywnym i komunikatywnym stanowieniem norm prawnych. Powinien więc kierować się przede wszystkim tym, co jest dobrym narzędziem do realizacji takich celów”[7].
Z wymienionych wyżej typów argumentacji, z punktu widzenia postrzegania ważnej części ZTP jako istotnych standardów procesu prawotwórczego, typ argumentacji konstytucyjno/systemowej jest szczególnie istotny z dwóch powodów. Po pierwsze pozwala na uzupełnienie standardów legislacyjnych, wynikających z zasady demokratycznego państwa prawnego, przez ich dookreślenie. Jednak niezależnie od tego ten typ argumentacji używany jest do legitymizowania sankcji za naruszenie ZTP. „Zasady te bowiem stanowią bardziej precyzyjny standard oceny aktów normatywnych, a ich powiązanie z zasadą państwa prawnego oferuje z kolei możliwość nałożenia sankcji za ich naruszenie”[8]. Po drugie konstytucyjno/systemowy typ argumentacji pozwala na przedstawienie uzasadnionej typologii dyrektyw zawartych w ZTP, przede wszystkim z punktu widzenia ich znaczenia dla procesu prawotwórczego
Autor: Michał Pietrzak
[1] R. Piszko, Zasady techniki prawodawczej w praktyce wykładni prawa, „Ruch prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2002, LXIV/4, s. 23.
[2] Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz. U. Nr 100, poz. 908), znowelizowane przez Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia z dnia 5 listopada 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz. U. z 2015 r., poz. 1812), które weszło w życie z dniem 1 marca 2016 roku.
[3] 3 M. Błachut, J. Kaczor, Typy uzasadnień obowiązywania zasad techniki prawodawczej w polskim porządku prawnym, „Folia Iuridica Wartislaviensis” 2012, vol. 1, No. 2, Wrocław
[4] Ibidem, s. 53.
[5] Ibidem, s. 57.
[6] Ibidem, s. 60.
[7] Ibidem, s. 61
[8] Ibidem, s. 60.
Sfinansowano przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
