Z.B. v. Francja 46883/15 WYROK ETPCz z dnia 02-09-2021 r.

Izba

Granice żartu a wolność słowa

Art. 10 EKPCz

„1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.

2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.”

Art. 17 EKPCz

„Żadne z postanowień niniejszej konwencji nie może być interpretowane jako przyznanie jakiemukolwiek państwu, grupie lub osobie prawa do podjęcia działań lub dokonania aktu zmierzającego do zniweczenia praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji albo ich ograniczenia w większym stopniu, niż to przewiduje konwencja.”

Skarżący jest wujkiem dziecka o imieniu Jihad, urodzonego w dniu 11 września 2009 r.

W 2012 r. Skarżący podarował swojemu siostrzeńcowi specjalnie zamówioną koszulkę jako prezent urodzinowy, na której poprosił o napisanie następujących słów: „I am a bomb!” na piersi i „Jihad, born on 11 September” na plecach.

W dniu 25 września 2012 r. dyrektorka przedszkola, do którego uczęszczało dziecko oraz inna osoba dorosła zauważyły, że dziecko ma na sobie koszulkę podczas zakładania ubrania po skorzystaniu z toalety. Dyrektor szkoły poinformował inspektorat szkolny i wójta gminy. Ten ostatni skierował sprawę do prokuratora w celu przedstawienia faktów.

Prokurator postanowił wszcząć postępowanie przygotowawcze przeciwko Skarżącemu i matce dziecka w kierunku zniesławienie.

W wyroku z dnia 10 kwietnia 2013 r. Sąd uniewinnił Skarżącego i jego siostrę od zarzutu zniesławienia i uznał powództwo cywilne za niedopuszczalne. Uniewinniając obu oskarżonych, sąd zauważył, że dziecko miało na sobie przedmiotową koszulkę tylko raz, w ograniczonym czasie (popołudnie 25 września 2012 r.) i w ograniczonym miejscu (sala przedszkolna). Zauważył również, że tylko dwie osoby były w stanie zobaczyć słowa na koszulce, gdy dziecko się ubierało. Stwierdził, że elementy te nie są wystarczające, aby scharakteryzować chęć propagowania przestępstwa umyślnego zamachu na życie, wobec braku jakiejkolwiek postawy w tym zakresie.

Prokuratura złożyła apelację i wniosła o uchylenie wyroku, uznanie obu oskarżonych za winnych zarzucanych im przestępstw oraz o ukaranie Skarżącego i jego siostry grzywną w wysokości odpowiednio 3.000 EUR i 1.000 EUR. Gmina Sorgues również odwołała się od wyroku sądu karnego. Podnosiła ona między innymi, że doznała szkody na osobie w wyniku naruszenia regulaminu wewnętrznego przedszkola oraz zakłócenia spokoju i porządku w gminie.

W pismach skierowanych do Sądu Apelacyjnego w Nîmes Skarżący domagał się utrzymania wyroku w mocy, podnosząc, że przestępstwo zniesławienia wymaga, aby zniesławienie było publiczne i umyślne. W szczególności argumentował, że szkoła z natury nie jest miejscem publicznym i że oferował przedmiotową koszulkę w miejscu prywatnym, w swoim domu; dlatego też nie było to działanie publiczne. Twierdził on ponadto, że napisy na koszulce nie przedstawiały aktów terroryzmu w korzystnym świetle, ani ich nie gloryfikowały.

W dniu 20 września 2013 r. Sąd II instancji uchylił wyrok Sądu i uznał Skarżącego i jego siostrę za winnych zarzucanych im przestępstw. Sąd Apelacyjny skazał Skarżącego na karę dwóch miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu i grzywnę w wysokości 4000 EUR, a jego siostrę na karę jednego miesiąca pozbawienia wolności w zawieszeniu i grzywnę w wysokości 2000 EUR. Sąd Apelacyjny uwzględnił również roszczenie gminy jako strony cywilnej, uznał pozwanych za odpowiedzialnych za szkodliwe skutki wynikające bezpośrednio z przestępstwa, za które zostali uznani za winnych i zasądził od nich solidarnie na rzecz gminy kwotę 1000 EUR tytułem odszkodowania.

Postępowanie kasacyjne nie doprowadziło do uchylenia wyroku.

• Celem art. 17 EKPCz, w zakresie, w jakim jest on skierowany do grup lub jednostek, jest uniemożliwienie im wywodzenia z Konwencji prawa, które umożliwiłoby im zaangażowanie się w działalność lub dokonanie aktu zmierzającego do zniszczenia praw i wolności uznanych w Konwencji. Innymi słowy, przepis ten ma za zadanie uniemożliwienie grupom totalitarnym wykorzystywania zasad ustanowionych w Konwencji dla własnych korzyści. Art. 17 EKPCz znajdzie zastosowanie jedynie wyjątkowo i w skrajnych przypadkach. (§ 24)

• Na gruncie przedmiotowej sprawy napisy „I am a bomb” i „Jihad, born on 11 September” na koszulce, odnoszące się do imienia i daty urodzenia dziecka, same w sobie nie uzasadniają zastosowania art. 17 Konwencji (§ 26). Konieczność zbadania sprawy pod kątem naruszenia art. 17 EKPCz może jednak rzutować na ocenę „konieczności” ingerencji na gruncie art. 10 EKPCz. (§ 27)

• Satyra stanowi formę wypowiedzi artystycznej i komentarza społecznego, która ze względu na charakterystyczne dla niej przerysowanie i zniekształcenie rzeczywistości ma na celu prowokowanie i pobudzanie. Z tego powodu każda ingerencja w prawo artysty – lub jakiejkolwiek innej osoby – do wyrażania się w ten sposób musi być badana ze szczególną uwagą. W tym sensie nie może być wątpliwości, że żartobliwe wypowiedzi lub formy ekspresji są chronione przez art. 10 Konwencji, nawet jeśli skutkują przekroczeniem lub prowokacją, niezależnie od tego, kto jest ich autorem (§ 56). Art. 10 EKPCz nie jest jednak normą absolutną i zezwala na odstępstwa od ochrony wolności wypowiedzi. (§ 57)

• Okoliczność, że skarżący nie miał powiązań z żadnym ruchem terrorystycznym ani nie wyznawał ideologii terrorystycznej również nie mogła umniejszyć znaczenia spornego przekazu. (§ 60)

Ustawa z dnia 29 lipca 1881 w sprawie wolności prasy (sur la liberté de la presse)

– Art. 23

„Kto przez przemówienia, okrzyki lub groźby wygłaszane w miejscach publicznych lub na zebraniach, albo przez pisma, druki, rysunki, ryciny, obrazy, emblematy, wizerunki lub jakiekolwiek inne materiały pisane, mówione lub obrazkowe sprzedawane lub rozpowszechniane, albo przez afisze lub plakaty wystawiane w miejscach publicznych lub na zebraniach, albo przez jakiekolwiek inne środki komunikacji, sprzedawane lub wystawiane w miejscach publicznych lub na zgromadzeniach, lub za pomocą afiszy lub plakatów wystawionych na widok publiczny, lub za pomocą wszelkich środków przekazu publicznego drogą elektroniczną, bezpośrednio prowokuje sprawcę lub sprawców do popełnienia tego czynu, jeżeli po prowokacji nastąpił jej skutek, jest karany jako współsprawca czynu zakwalifikowanego jako przestępstwo lub wykroczenie.

Przepis ten stosuje się również wtedy, gdy po prowokacji nastąpiło jedynie usiłowanie popełnienia przestępstwa przewidzianego w art. 2 kodeksu karnego”

[„Seront punis comme complices d’une action qualifiée crime ou délit ceux qui, soit par des discours, cris ou menaces proférés dans des lieux ou réunions publics, soit par des écrits, imprimés, dessins, gravures, peintures, emblèmes, images ou tout autre support de l’écrit, de la parole ou de l’image vendus ou distribués, mis en vente ou exposés dans des lieux ou réunions publics, soit par des placards ou des affiches exposés au regard du public, soit par tout moyen de communication au public par voie électronique, auront directement provoqué l’auteur ou les auteurs à commettre ladite action, si la provocation a été suivie d’effet.

Cette disposition sera également applicable lorsque la provocation n’aura été suivie que d’une tentative de crime prévue par l’article 2 du code pénal. ”]

– Art. 24 in principio

„Kto, za pomocą jednego ze środków wymienionych w poprzednim artykule, bezpośrednio prowokuje, jeżeli w ślad za tą prowokacją nie idzie działanie, do popełnienia jednego z następujących przestępstw, podlega karze pięciu lat pozbawienia wolności i grzywnie w wysokości 45.000 euro…”

[„Seront punis de cinq ans d’emprisonnement et de 45 000 euros d’amende ceux qui, par l’un des moyens énoncés à l’article précédent, auront directement provoqué, dans le cas où cette provocation n’aurait pas été suivie d’effet, à commettre l’une des infractions suivantes”]

Art. 10 EKPCz; żart; jihad; terroryzm; koszulka; zamach; gloryfikowanie terroryzmu; przedszkole

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-211600