Tkhelidze v. Gruzja 33056/17 WYROK ETPCz z dnia 08-07-2021 r.

Izba

Bierność funkcjonariuszy po otrzymaniu zawiadomienia o przemocy domowej

Art. 2 EKPCz
„1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.
2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnego koniecznego użycia siły:
a)  w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;

b)  w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem;

c)  w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.”

Art. 14 EKPCz
,,Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.”

Córka Skarżącej (M.T.) zamieszkała ze swoim partnerem (L.M.) oraz jego rodzicami. Po krótkim czasie okazało się, że mężczyzna cierpi na syndrom Otella, który powodował wiele konfliktów między partnerami. Pewnego dnia, ojciec L.M. zawiadomił policję, że jego syn znęca się nad M.T. W notatce sporządzonej podczas interwencji stwierdzono, że mężczyzna jest pod wpływem substancji odurzających oraz, że grozi śmiercią swojej partnerce. Pozostali domownicy poinformowali funkcjonariuszy o zaburzeniach L.M. i jego agresywnej postawie po zażyciu alkoholu. Ojciec L.M. poprosił policjantów o nakazanie jego synowi opuszczenia posesji, a M.T. o podjęcie działań zapobiegających ponownemu jego agresywnemu zachowaniu. Funkcjonariusze ani nie wszczęli postępowania, ani nie zastosowali żadnego prewencyjnego środka.

Podczas, wymagającej udzielenia pomocy medycznej, interwencji przeprowadzonej kilka miesięcy później, ustalono, że M.T. została fizycznie zaatakowana przez L.M. oraz, że była ofiarą przemocy psychicznej stosowanej przez jej partnera. Postępowanie nie zostało wszczęte z uwagi na to, że zdaniem policjantów sytuacja miała charakter ,,rodzinnej sprzeczki”.

Na skutek przedmiotowych wydarzeń, M.T. przeprowadziła się ze Skarżącą do Tbilisi. L.M. wciąż wysyłał kobiecie wiadomości z groźbami dot. jej samej i jej córki. Mężczyzna usiłował dokonać włamania do domu kobiet, grożąc ich zabiciem. Mimo przesłuchania domniemanego sprawcy, organy państwowe pozostawały bierne. Zgłaszanie na policję kolejnych, codziennych, gróźb i śledzenia kobiet pozostawało bezskuteczne. Pewnego dnia L.M. zastrzelił M.T., a następnie siebie. Skarżąca podjęła szereg czynności, aby wszcząć postępowanie, mające na celu podciągnięcie do odpowiedzialności funkcjonariuszy, którzy dopuścili się zaniedbań w sprawie jej córki.

• Kwestia przestrzegania obowiązku podjęcia operacyjnych środków zapobiegawczych w celu ochrony życia Skarżącej, budzi poważne wątpliwości w niniejszej sprawie. Trybunał musi odpowiedzieć na następujące trzy pytania: czy istniało rzeczywiste i bezpośrednie zagrożenie ze strony możliwej do zidentyfikowania osoby, czy władze krajowe wiedziały lub powinny były wiedzieć o tym zagrożeniu oraz, w przypadku odpowiedzi twierdzącej na dwa powyższe pytania, czy władze wykazały się szczególną starannością w reakcji na zagrożenie (§52)

• Przemoc, której doświadczała córka Skarżącej nie może być postrzegana jako pojedyncze i niepowiązane ze sobą epizody, lecz jako trwała sytuacja. W przypadku trwałej sytuacji przemocy domowej, nie może być wątpliwości co do bezpośredniości zagrożenia, jakie stanowi dla ofiary. W niniejszej sprawie policja wiedziała lub z pewnością powinna była wiedzieć o rzeczywistym i bezpośrednim zagrożeniu dla bezpieczeństwa córki skarżącej. (§53)

• Bierność funkcjonariuszy po otrzymaniu zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa tzw. przemocy domowej może negatywnie wpływać na zakres materiału dowodowego, a tym samym późniejszą ocenę zasadności wszczęcia postępowania, oraz może zniechęcać ofiary przemocy domowej do zgłaszania władzom doświadczania przypadków znęcania się nad nimi. W niniejszej sprawie funkcjonariusze policji nie przeprowadzili ,,oceny ryzyka śmiertelności” w sposób indywidualny i kompleksowy oraz dokonali błędnej kwalifikacji, stwierdzając, że sytuacja była jedynie ,,domową sprzeczką”. (§54)

• Bierność organów ścigania w obliczu, ówcześnie będącej ogólnokrajowym problemem systemowym, przemocy domowej, stworzyła warunki sprzyjające dalszemu rozprzestrzenianiu się przemocy popełnianej wobec kobiet. (§55)

• Lekceważąc w sposób rażący szereg dostępnych środków, funkcjonariusze nie wykazali należytej staranności w podejmowaniu działań mających na celu zapobieżenie przemocy wobec córki Skarżącej, która zakończyła się jej śmiercią. Oceniając podobne ustalenia międzynarodowych i krajowych organów monitorujących, Trybunał stwierdza, że bezczynność policji w niniejszej sprawie można uznać za uchybienie o charakterze systemowym. (§56; §57)

• W niniejszej sprawie istniała pilna potrzeba przeprowadzenia dochodzenia w sprawie zbadania możliwości, że dyskryminacja i uprzedzenia ze względu na płeć były również czynnikiem motywującym przedmiotową bezczynność policji. Braki te stanowią naruszenie przez Państwo pozytywnych obowiązków proceduralnych wynikających z art. 2 w związku z art. 14 Konwencji. (§60)

Kodeks karny
– art. 111
,,Do osób, które można uznać za „członków rodziny” i tym samym pociągnąć do odpowiedzialności za przestępstwa domowe, zaliczali się byli małżonkowie i partnerzy stanu wolnego, a także opiekunowie prawni i kuratorzy.”
[„At the material time, Article 111 of the Criminal Code provided that those who could be considered “family members” and could thus be held liable for domestic crimes included former spouses and unmarried partners, as well as legal guardians and custodians.”]
– art. 53 §31
,,Dyskryminacja ze względu m.in. na tożsamość płciową była uznawana za motywację stronniczą i okoliczność obciążającą przy popełnieniu przestępstwa, uzasadniającą wymierzenie surowszej kary niż popełnienie tego samego przestępstwa bez takiego podtekstu dyskryminacyjnego.”
[„Discrimination on the grounds of, inter alia, gender identity was considered to be a bias motivation and an aggravating circumstance in the commission of a criminal offence, warranting the imposition of a more severe punishment than the commission of the same offence without such discriminatory overtones.”]
– art. 1261
,,Artykuł 1261 penalizował przestępstwo przemocy domowej, kwalifikując je jako „nadużycie ze strony członka rodziny [w rozumieniu art. 111 kodeksu] polegające na regularnych zniewagach, szantażu lub poniżającym traktowaniu, które spowodowało ból fizyczny lub cierpienie psychiczne i które nie pociągnęło za sobą konsekwencji przewidzianych w art. 117, 118 i 120 kodeksu”. Przestępstwo przemocy domowej było zagrożone karą do jednego roku pozbawienia wolności.’’
[„Article 1261 proscribed the offence of domestic violence, qualifying it as “abusive behaviour by a family member [as defined in Article 111 of the Code] consisting of either regular insults, blackmail or degrading treatment which has resulted in physical pain or mental suffering and which has not entailed the consequences provided for in Articles 117, 118 and 120 of the Code.” The offence of domestic violence was punishable by up to one year’s imprisonment.”]

Ustawa z dnia 25 maja 2006 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie („Ustawa o przemocy w rodzinie”)
,,Paragraf 10 stanowił, że w przypadku zarzutu przemocy domowej można wydać nakaz ochronny lub zakaz zbliżania się. Nakazy ochronne wydawał sąd, który mógł wskazać każdy rodzaj środka mającego na celu ochronę domniemanej ofiary. Nakazy zatrzymania mogły być wydawane przez funkcjonariusza policji na miejscu zdarzenia przemocy domowej, które mogły zawierać wszelkiego rodzaju środki mające na celu powstrzymanie sprawcy. Nakazy te były natychmiast wykonalne, ale w ciągu 24 godzin musiały zostać przedłożone do zatwierdzenia przez sąd. Niewykonanie środków wskazanych w nakazach ochronnych i zakazach zbliżania się mogło skutkować odpowiedzialnością karną lub administracyjną.”
[„Section 10 provided that either protective or restraining orders could be issued where there were allegations of domestic violence. Protective orders were issued by a court, which could indicate any type of operational measure aimed at protecting the purported victim. Restraining orders could be issued by a police officer at the scene of an incident of domestic violence, which could contain any type of measures aimed at containing the perpetrator. Restraining orders were enforceable immediately, but had to be submitted for judicial approval within twenty-four hours. Failure to comply with the measures indicated in protective and restraining orders could result in either criminal or administrative liability.„]

,,Zgodnie z § 16, po otrzymaniu zgłoszenia o przemocy w rodzinie, policja musiała niezwłocznie zareagować, podejmując wszystkie środki przewidziane prawem. Środki te obejmowały między innymi kroki mające na celu (i) natychmiastowe zakończenie zdarzenia; (ii) przeprowadzenie oddzielnych rozmów z ofiarą, sprawcą i wszystkimi dostępnymi świadkami; (iii) poinformowanie ofiary o jej prawach; (iv) zorganizowanie, w razie potrzeby, przekazania ofiary do placówki medycznej lub schroniska dla ofiar przemocy domowej oraz (v) wydanie zakazu zbliżania się i podjęcie wszelkich innych środków niezbędnych do ochrony życia i dobra ofiary. Policja musiała również sporządzić obszerny pisemny raport zawierający wszystkie szczegóły dotyczące incydentu przemocy domowej oraz informacje o działaniach operacyjnych podjętych w odpowiedzi na ten incydent. Raport ten musiał być przedstawiony prokuratorowi. W razie potrzeby policja była również zobowiązana do powiadomienia prokuratora o nieprzestrzeganiu przez sprawcę zakazu zbliżania się lub zakazu opuszczania mieszkania, aby można było rozważyć wszczęcie postępowania karnego.”
[„Under section 16, upon receiving reports of domestic violence, the police had to promptly respond by taking all the measures provided for by law. Those measures included, amongst other things, steps aimed at (i) ending the incident immediately; (ii) conducting separate interviews with the victim, perpetrator and all available witnesses; (iii) informing the victim of her rights; (iv) arranging, if necessary, for the victim to be transferred either to a medical centre or a shelter for victims of domestic violence, and (v) issuing a restraining order and taking all the other measures necessary for protecting the life and well-being of the victim. The police also had to draw up a comprehensive written report indicating all the details concerning the incident of domestic violence and information about the operational measures taken in response. The report had to be presented to a public prosecutor. If appropriate, the police were also under an obligation to notify the public prosecutor of the abuser’s failure to comply with a protective or restraining order, so that the question of whether to initiate criminal proceedings could be considered.”]

Przemoc domowa; bierność funkcjonariuszy; postępowanie dyscyplinarne; zaniechanie; groźba; art. 2 EKPCz; art. 14 EKPCz; systemowy problem przemocy domowej

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-210854