Student/studentka w kryzysie psychicznym

Dr Katarzyna Julia Kowalska

Przewodnicząca Rady Młodych Ekspertów przy Rzeczniku Praw Pacjenta

WPIA UW

Student/studentka w kryzysie psychicznym

Stworzyć należy ogólnokrajową, zintegrowaną strategię na rzecz zapewnienia dostępu do pomocy psychologicznej studentom i studentkom w Polsce. Potrzebne są działania systemowe. W tym zmiana prawa.

W 2020 roku oraz 2021 roku ukazały się dwa ważne raporty poruszające zagadnienie zdrowia psychicznego studentów i studentek polskich uczelni:

• Zdrowie psychiczne na polskich uczelniach, Raport Rzecznika Praw Pacjenta, Warszawa 2020 (dostępny na dzień 20 maja 2021 pod adresem: file:///C:/Users/katar/AppData/Local/Temp/Zdrowie_psychiczne_na_polskich_uczelniach_e-1.pdf), dalej: „Raport RPP”;
• Zdrowie psychiczne studentów, Raport Centrum Analiz Niezależnego Zrzeszenia Studentów i Polskiego Stowarzyszenia Studentów i Absolwentów Psychologii, Warszawa 2021 (dostępny na dzień 20 maja 2021 pod adresem: https://nzs.org.pl/wp-content/uploads/2021/01/Zdrowie-Psychiczne-Studentow_Raport-CA-NZS.pdf, dalej: „Raport NZS”).

Prezentowane w powyższych raportach wyniki badań potwierdziły obserwacje poczynione przez środowisko akademickie oraz znajdują odzwierciedlenie w literaturze naukowej i doniesieniach publicystycznych ostatnich lat. Zasługują one na zauważenie szczególnie w czasie pandemii COVID-19 oraz w chwili, kiedy powoli wracamy do przedpandemicznej rzeczywistości. Powrót ten dla osób obecnie studiujących może okazać się dużym wyzwaniem.

W ostatnich latach coraz młodsze osoby podejmują studia wyższe. Wynika to zarówno z różnic w wieku, w którym rozpoczynają i kończą edukację na poziomie średniego wykształcenia, jak również rolę odgrywać tu może kraj pochodzenia studentów i studentek i różnice wynikające z odmienności systemów edukacji. Osoby rozpoczynające studia z coraz większymi trudnościami próbują odnaleźć się w świecie uczelni wyższych i dorosłym życiu. Stres, który towarzyszy zmianie środowiska, występująca presja i konieczność zarabiania na siebie, czy też zetknięcie z innym model nauczania – koniecznością przyswajania dużych bloków wiedzy w stosunkowo krótkim czasie – wpływa destrukcyjnie na ich funkcjonowanie nie tylko w obszarze uczelni, ale również w relacjach międzyludzkich budowanych poza nią. Z raportu RPP wynika, iż wśród najczęściej pojawiających się problemów dotykających studentów i studentki uczelnie wskazały: zaburzenia odżywiania, nadwagę, otyłość, uzależnienia od alkoholu, papierosów, narkotyków, hazardu, seksu, czy też Internetu, jak również przemęczenie, brak koncentracji, brak możliwości rozwoju (Raport RPP, s. 5 i 6).
Zaburzenia zdrowia psychicznego są uznawane przez studentów za poważny i powszechny problem. 50 procent kobiet oraz 41 procent mężczyzn biorących udział w badaniach uznało, że kłopoty ze zdrowiem psychicznym to realny problem, który występuje na szeroką skalę w społeczności akademickiej (Raport NZS s. 31).

Jedno z pytań zadanych respondentom badania przeprowadzonego przez organizacje studenckie miało na celu poznanie oceny funkcjonowania pomocy psychologicznej na uczelniach.  W ramach badania przeprowadzonego przez NZS ankietowani mogli wskazać w formie swobodnych wypowiedzi dowolne uwagi dotyczące funkcjonowania pomocy psychologicznej w obecnej formie na uczelniach w Polsce. To na co wskazywali to przede wszystkim:

– brak informacji o działalności psychologa na uczelni,

– niewystarczające informowanie studentów o godzinach i miejscu przyjmowania psychologa uczelnianego oraz o zakresie wsparcia,

– słaba promocja tego typu działalności uczelni,

– organizowanie spotkań i warsztatów z zakresu dbania o swoje zdrowie psychiczne,

– niska jakość pomocy psychologicznej,

– zatrudnianie niewykwalifikowanych specjalistów,

– długi czas oczekiwania na wizytę u uczelnianego psychologa, czy też ograniczenia w liczbie dozwolonych spotkań z psychologiem, które można wykorzystać oraz niekorzystne położenie gabinetu, na przykład na odległym wydziale (Raport NZS s. 32).

Z raportu RPP wynika, że uczelnie dostrzegają te problemy i starają się wyjść naprzeciw oczekiwaniom studentów i studentek. Istnieją przykłady dobrych praktyk, wartych powielenia na wszystkich uczelniach, tak aby realna pomoc psychologiczna zapewniona została wszystkim potrzebujących osobom. Uczelnie wspierając dobrostan psychiczny podejmują się organizowania  warsztatów, szkoleń, wykładów o charakterze profilaktycznym (Raport RPP, s. 6). Uczelnie biorące udział w badaniu wskazywały, iż „oddelegowują swoich pracowników  do  wsparcia  studentów  w  sprawach  akademickich,  a  także  w  sprawach osobistych. Uczelnie prowadzą działania z zakresu coachingu, psychoterapii, interwencji środowiskowych,  czy  terapii  antystresowych.  Tworzone  są  grupy  wsparcia  aktywizacji osób  niepełnosprawnych.  Niezwykle  ważne  są  działania  związane  z  psychoedukacją i   promocją  zdrowego  stylu  życia,  edukacją  prozdrowotną,  a także  działania  profilaktyczne.  Na  niektórych  uczelniach  organizowane  są  zajęcia  sportowe  jako  sposób  na  rozładowanie negatywnych emocji.” (Raport RPP, s. 6). Na szczególną  uwagę zasługują tworzone w ramach uczelni poradnie psychologiczne (wskazać tu można poradnię na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym i na Uniwersytecie Jagiellońskim). Są bezpłatne i stanowią często miejsce pierwszego kontaktu osoby doświadczającej kryzysu ze specjalistyczną pomocą psychologiczną i psychiatryczną. Jednak, na co zwracają uwagę Dorota Włodarczyk oraz Magdalena Łazarewicz otwarte pozostaje pytanie dokąd kierować osoby wymagające długofalowego wsparcia (Raport RPP, s. 10). W ich ocenie jednoznaczne rozstrzygnięcie kwestii zapewnienia pomocy psychologicznej dla studentów i studentek oraz jasne określenie jej formy na przykład na poziomie Ministerstwa Edukacji i Nauki pomogłoby instytucjom „zarówno tym, które widzą potrzebę wprowadzenie działań nakierowanych na poprawę zdrowia psychicznego i dobrostanu studentów, ale nie są w stanie ich uruchomić ze względów formalnych i/lub ekonomicznych, jak i tym, które jednostki takie posiadają w swoich strukturach, ale z tych samych przyczyn nieustannie zmagają się z ich utrzymaniem” (Raport RPP, s. 10). Niewątpliwie obowiązek stworzenia i utrzymywania poradni psychologicznych zapewniających łatwy dostęp do porad bezpłatnych dla studentów i studentek znacząco przełożyłby się na jakość funkcjonowania osób w kryzysach psychicznych w ramach uczelni, jak również w ich późniejszym życiu zawodowym i osobistym. Obowiązek taki mógłby zostać nałożony na uczelnie w ramach nowelizacji Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, poprzez dodanie do artykułu 11, który określa podstawowe zadania uczelni (Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r., t.j. Dz.  U.  z  2021  r. poz. 478, 619), zaś szczegółowe rozwiązania zawarte zostałyby w rozporządzeniu regulującym działania w tym obszarze. W ostatnim czasie Minister Nauki i Edukacji kilkukrotnie podkreślał wagę problemów studentów doświadczających kryzysu psychicznego, między innymi podzielając troskę Rzecznika Praw Pacjenta, która znalazła odzwierciedlenie w decyzji o przyznaniu w 2021 roku blisko 380 tysięcy złotych na kontynuowanie projektu realizowanego przez Parlament Studentów RP pod nazwą: „Strefa komfortu PSRP”, którego celem jest zapewnienie pomocy psychologicznej każdemu studentowi poprzez możliwość skorzystania z terapii on-line lub wzięcia udziału w webinariach prowadzonych przez specjalistów.
Natychmiastową pomoc można uzyskać w Centrach Zdrowia Psychicznego.

W chwili obecnej osoba dorosła mieszkająca na danym obszarze może uzyskać pomoc w ramach funkcjonującego, właściwego ze względu na to miejsce zamieszkania Centrum Zdrowia Psychicznego. W każdej z tych placówek przez 24 godziny, 7 dni w tygodniu dyżuruje lekarz psychiatra, dzięki czemu udzielane są niezwłoczne konsultacje, a pomoc mieszkańcom obszaru działania konkretnego Centrum staje się realna. Przy każdym Centrum działa tzw. Punkt Zgłoszeniowo-Koordynacyjny, w którym bez konieczności wcześniejszego umawiania się i bez kolejki można otrzymać pomoc. W punkcie dyżurują psychologowie. W Centrach pracują również pielęgniarki psychiatryczne, terapeuci środowiskowi oraz asystenci zdrowienia – osoby posiadające doświadczenie osobistego kryzysu psychicznego i po przejściu odpowiedniego szkolenia wspierają pacjenta i jego bliskich m.in. w procesie nawiązania więzi z lekarzem, poprzez współprowadzenie grupy wsparcia. Na podstawie rozmowy z osobą, która zgłasza się po pomoc psycholog proponuje wstępny plan wsparcia. Może on obejmować regularne wizyty u psychiatry, pobyt na oddziale dziennym, wsparcie zespołu leczenia środowiskowego, który odwiedza pacjenta w domu a w przypadkach gdy inne formy pomocy mogą być niewystarczające – pobyt na oddziale całodobowy. W przypadkach pilnych realizacja planu leczenia musi ruszyć nie później niż w ciągu 72 godzin a często bywa natychmiastowa i pacjent wprost z Punktu Zgłoszeniowo Koordynacyjnego kierowany jest do lekarza.

W zależności od potrzeb możliwe jest niezwłoczne umówienie na wizytę u lekarza psychiatry. Punkty czynne są każdego dnia roboczego, poza dniami ustawowo wolnymi od pracy, w godzinach od 8 do 18 (więcej informacji dostępnych jest na dzień 20 maja 2021 pod adresem: https://czp.org.pl/wp-content/uploads/docs/opieka_blisko_domu_broszura-czp.pdf). Do Centrum można się udać po pomoc doświadczając poważnych zaburzeń zdrowia psychicznego, jak depresja czy choroba afektywna dwubiegunowa, jak również ze wszystkimi pozostałymi problemami o podłożu psychicznym. Mogą to być załamania związane z utratą bliskich, współtowarzyszącymi myślami samobójczymi, diagnozą choroby nowotworowej, pozytywnym testem na obecność wirusa HIV, mogą być to problemy z bezsennością – pomoc będzie zawsze dopasowana do potrzeb (zobacz szerzej: https://czp.org.pl/). W ramach Centrum dostępne są następujące formy pomocy:

– pomoc czynna – obejmująca „leczenie i wsparcie osób z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi, które wymagają zapewnienia ciągłości świadczeń opieki zdrowotnej, aktywnego podtrzymywania kontaktu i wyprzedzającego rozwiązywania problemów,
– pomoc  długoterminowa – w postaci leczenia stacjonarnego na oddziale (opieka całodobowa);

– pomoc krótkoterminowa – dedykowana osobom z zaburzeniami epizodycznymi lub nawracającymi,

– pomoc doraźna – przeznaczona dla „osób w stanach nagłych i przypadkach pilnych (nagłe, nieprzewidziane pogorszenie stanu zdrowia, wymagające podjęcia natychmiastowych czynności ratunkowych, leczniczych)”,

– pomoc w postaci konsultacyjnej (zobacz szerzej: https://czp.org.pl/).

Mapa Centrów Zdrowia Psychicznego dostępna jest na stronie:

Znajduje się na niej spis instytucji prowadzących poszczególne Centra Zdrowia Psychicznego wraz z numerami telefonów.