Petrella v. Włochy 24340/07 WYROK ETPCz z dnia 18-03-2021 r.

Izba

Przewlekłość postępowania karnego prowadząca do przedawnienia jako naruszenie prawa pokrzywdzonego do sądu

Art. 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.”

Art. 8 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.
2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.”

Art. 13 EKPCz
„Każdy, czyje prawa i wolności zawarte w niniejszej konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.”

Art. 14 EKPCz
„Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.”

Skarżący jest adwokatem, który na początku XXI w. pełnił także funkcję prezesa klubu sportowego. W 2001 r. w lokalnym dzienniku ukazał się artykuł, w którym stwierdzono, że Skarżący wyprowadzał pieniądze z klubu sportowego na rzecz swoich kolegów z palestry. Skarżący uznał takie postępowanie za przestępstwo zniesławienia i w miesiąc po publikacji zawiadomił prokuraturę. Zaznaczył, że chce przystąpić do ewentualnego postępowania karnego jako powód cywilny. Prokuratura nie wykonywała żadnych czynności i po pięciu latach prowadzenia postępowania (w 2006 r.) umorzyła je z powodu przedawnienia karalności. Postanowienie prokuratora zostało podtrzymane przez sąd.

• Chociaż pokrzywdzonemu przestępstwem nie przysługuje prawo do sądu w sprawach karnych, to jednak art. 6 EKPCz może mieć zastosowanie, jeżeli w ramach postępowania karnego orzeka się o prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy pokrzywdzony domaga się odszkodowania za naruszenie dobrego imienia i zapowiada występowanie w zasadniczej części procesu jako powód cywilny. (§ 22–23)

• Środek odwoławczy w postaci wniosku o przejęcie śledztwa przez prokuratora generalnego nie jest środkiem efektywnym, albowiem nie jest w stanie przyspieszyć postępowania. Strona rządowa nie wykazała w żaden sposób – w oparciu o orzecznictwo – jego skuteczności, co oznacza, że Skarżący nie musiał wyczerpywać tego środka w celu sprostania wymogom art. 35 ust. 1 EKPCz. (§ 28–30)

• Przewlekłość postępowania sądowego należy oceniać przy użyciu następujących kryteriów: złożoność sprawy, zachowanie strony i organów prowadzących postępowanie oraz istotność sprawy dla zainteresowanego. (§ 40) W przypadku postępowania karnego dla pokrzywdzonego początkiem postępowania jest zasygnalizowanie chęci ochrony swoich praw o charakterze cywilnym w postępowaniu karnym. (§ 39) W realiach sprawy postępowanie trwało pięć i pół roku; zaczęło się w momencie zawiadomienia prokuratury o możliwości popełnienia przestępstwa, a zakończyło się postanowieniem sądu o utrzymaniu w mocy postanowienia o umorzeniu postępowania. (§ 41) Skoro prokuratura w trakcie tego okresu nie podjęła żadnych czynności w nieskomplikowanej sprawie, czas trwania postępowania nie może zostać oceniony jako rozsądny, a zatem dochodzi do naruszenia art. 6 ust. 1 EKPCz. (§ 42–43)

• Prawo dostępu do sądu nie ma charakteru absolutnego: może podlegać dorozumianym ograniczeniom, o ile nie naruszają one istoty tego prawa i są proporcjonalne. Nieproporcjonalne są takie ograniczenia prawa do sądu, które wynikają z błędów proceduralnych, za które Skarżący nie ponosi odpowiedzialności. (§ 48) Umorzenie postępowania karnego, w którym Skarżący występuje jako powód cywilny, nie musi prowadzić do naruszenia art. 6 EKPCz, w szczególności jeżeli dostępna jest alternatywna ścieżka postępowania cywilnego. (§ 49–50) Z drugiej strony, przewlekłe prowadzenie postępowania karnego prowadzące do przedawnienia i to nawet jeżeli Skarżącemu przysługuje droga oddzielnego powództwa cywilnego, prowadzi do naruszenia prawa dostępu do sądu. Nie można bowiem wymagać od Skarżącego zainicjowania postępowania cywilnego, które po tylu latach od popełnienia deliktu nakładałoby nań zbyt wielki ciężar. (§ 51–54)

• Skoro prawo włoskie wykluczyło stosowanie ustawy o skardze na przewlekłość postępowania do postępowania przygotowawczego, Skarżącemu w realiach sprawy nie przysługiwał żaden środek odwoławczy wobec przewlekłości postępowania, co naruszyło art. 13 EKPCz. (§ 58–62)

Zgodnie z art. 79 włoskiego kodeksu postępowania karnego oraz art. 55 „ustawy Pinto” (zapobiegającej przewlekłości postępowania) status powoda cywilnego w postępowaniu karnym przysługuje od czasu wstępnej kontroli oskarżenia przez sąd. [§ 11–12] Na mocy art. 405, 406, 412 i 413 włoskiego k.p.k. dopuszczalne jest przejęcie śledztwa na wniosek pokrzywdzonego przez prokuratora generalnego, jeżeli postępowanie przygotowawcze nie zakończy przed upływem określonych w kodeksie terminów. [§ 14–16]

Przewlekłość; dostęp do sądu; strona cywilna; powód cywilny

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-208955

Do orzeczenia jest załączone bardzo obszerne zdanie odrębne sędziego R. Sabato, które analizuje relację między rodzajami naruszeń art. 6 ust. 1 EKPCz (przewlekłość postępowania – odmowa dostępu do sądu) wynikających z tych samych okoliczności faktycznych.