Materiały legislacyjne a wykładnia prawa

mgr Natalia Wituła

Materiały legislacyjne a wykładnia prawa

Materiały legislacyjne, takie jak akt ustawy, uzasadnienie do ustawy, prace legislacyjne, wyjaśnienia ministerialne, orzeczenia sądowe itp., mogą być pomocne w interpretowaniu prawa. Są często wykorzystywane przez prawników, sędziów i inne osoby, aby zrozumieć intencję ustawodawcy i kontekst wprowadzenia danej ustawy. Umożliwiają one lepsze zrozumienie przepisów prawnych, ich celu i zakresu oraz pozwalają na odtworzenie procesu formułowania prawa.

Materiały legislacyjne mogą zawierać uzasadnienia dotyczące celu i założeń ustawy, które są przydatne w interpretowaniu przepisów prawa. Mogą również zawierać wyjaśnienia i interpretacje ministerialne, które pomagają w interpretacji oraz w rozumieniu jak dana ustawa ma być stosowana w praktyce.

Orzeczenia sądowe, które interpretują i stosują przepisy prawne, również są cennym źródłem informacji przy interpretacji prawa. Wyroki sądów dotyczące konkretnych spraw mogą dostarczyć wyjaśnienia dotyczące interpretacji przepisów oraz rozstrzygnięć w podobnych sytuacjach.

Warto jednak pamiętać, że materiały legislacyjne nie są jedynym źródłem interpretacji prawa. Innymi ważnymi źródłami są literatura prawnicza, opinie prawne, dogmatyka oraz przepisy międzynarodowe. W celu rzetelnego i kompleksowego zrozumienia prawa, należy korzystać z różnych źródeł informacji i interpretacji a także z rozumowań prawniczych.

Materiały legislacyjne pomagają w interpretacji prawa

Materiały legislacyjne, takie jak uzasadnienia projektów ustaw, sprawozdania z prac nad projektem, czy opinie ekspertów, są przygotowywane przez twórców prawa w celu wyjaśnienia intencji, celu oraz zasadności wprowadzenia danej regulacji. Mogą one pomóc odczytać intencję prawodawcy w kilku sposobach:

1. Uzasadnienie projektu ustawy: Dokument ten zawiera wyjaśnienie problemu, któremu ma służyć nowa regulacja, jak również wskazuje cele, jakie ma osiągnąć wprowadzenie nowego prawa. Uzupełnione jest także argumentacją prawną, która miała na celu przekonanie do wprowadzenia danej regulacji.
2. Sprawozdanie z prac nad projektem: Jest to raport zawierający informacje m.in. o przebiegu prac oraz podjętych decyzjach podczas procesu legislacyjnego. Może ono zawierać wskazówki dotyczące intencji prawodawcy, jak również informacje na temat uwzględnionych zmian i argumentacji ze strony interesariuszy, co pomaga zrozumieć kontekst, w jakim dane prawo zostało ustanowione.
3. Opinie ekspertów: Przy sporządzaniu projektów ustaw często konsultowane są osoby bądź instytucje o wysokim stopniu wiedzy w danej dziedzinie. Opinie i ekspertyzy tych specjalistów mogą zawierać informacje na temat zamiaru oraz zamierzonego efektu określonych przepisów.

Materiały legislacyjne, takie jak te wymienione powyżej, mają na celu ułatwienie interpretacji i dostarczenie dodatkowych informacji, które pomogą zrozumieć zamiar prawodawcy. Mają one znaczenie przy rozstrzyganiu wątpliwości interpretacyjnych oraz przy analizowaniu kontekstu wprowadzenia danej regulacji. Jednak ostateczną interpretację przepisów prawnych ma prawo władzy sądowej.

Intencjonalizm w prawie

Intencjonalizm w prawie to podejście interpretacyjne, które zakłada, że zrozumienie prawa wymaga zrozumienia intencji, jakie przyświecały jego twórcy. Oznacza to, że tekst prawnego normy (np. ustawy) powinien być interpretowany w kontekście zamiarów, jakie mieli twórcy prawa podczas jej tworzenia, a także zrozumienia ducha oraz celów prawodawstwa.

Intencjonalizm w prawie odwołuje się do intencji ustawodawcy lub innych organów decyzyjnych, którzy stworzyli daną normę prawną. Według tego podejścia, aby właściwie zinterpretować i zastosować prawo, należy zbadać intencje twórców prawa oraz kontekst, w jakim zostało ono ustanowione.

Intencjonalizm może mieć duże znaczenie w przypadku norm prawnych, które są nieprecyzyjne, wieloznaczne lub niejasne. W takich przypadkach, badanie intencji twórców prawodawstwa może pomóc w ustaleniu właściwego zakresu i zastosowania danej normy prawa.

Warto jednak zauważyć, że intencjonalizm nie jest jedynym podejściem interpretacyjnym w prawie. Inne podejścia, takie jak tekstualizm (kładący nacisk na dosłowne znaczenie słów) czy egzegeza (analiza historyczna i systematyczna) również odgrywają istotną rolę w interpretacji prawa.  Jednak aby odczytać intencję prawodawcy, materiały legislacyjne mogą być bardzo pomocne. „Materiały legislacyjne można porównać do nagrań  z monitoringu z miejsca zdarzenia: choć nie zawsze umożliwią one dokonanie trafnej analizy, niedbalstwem byłoby jednak nie sięgnąć do nich w sytuacji, gdy inne „dowody w sprawie” wydają się wątpliwe, a więc kiedy tekst nie jest dowodem bezpośrednim i wystarczająco czytelnym. Nie zawsze materiał legislacyjne dostarczą dobrą odpowiedź”.[1]  Pojęcie „materiały legislacyjne” to pojęciem szerokim. Określenia dotyczące konkretnych materiałów, jak np. „projekt rządowy”, „projekt poselski” czy „uzasadnienie”, zazwyczaj wynikają z samego prawa i nie budzą wątpliwości. W doktrynie można się spotkać także z innymi sformułowaniami, dotyczącymi materiałów legislacyjnych, przykładowo: „historia legislacyjna”, „materiały przygotowawcze”.

Aktem, który daje odpowiedź na pytanie, co dokładnie można określić mianem materiału legislacyjnego jest Konstytucja. To ona zawiera ogólne normy dotyczące procedury legislacyjnej.  do udzielenia odpowiedzi na pytanie, co możemy uznać za materiały legislacyjne, ponieważ zawiera ogólne unormowania dotyczące procedury legislacyjnej.[2]

Ma to doniosłe znaczenie dla procesu stosowania prawa, bowiem sądy często powołują się na materiały legislacyjne w trakcie rozpatrywania spraw. Materiały legislacyjne, takie jak uzasadnienia projektów ustaw, prace komisji parlamentarnych, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego czy wytyczne ministra, mogą stanowić ważne źródło interpretacji prawa. Sędziowie analizują te materiały w celu lepszego zrozumienia intencji ustawodawcy oraz kontekstu przyjęcia danego przepisu. Ich tematyczny związek z rozpatrywaną sprawą oraz autorytatywność są kluczowe dla tego, czy sędzia powoła się na dane materiały w swoim wyroku.

Inne pomoce przy wykładni prawa

Oprócz materiałów legislacyjnych, do interpretacji prawa służą również:

1. Orzeczenia sądowe: Decyzje sądów na różnych poziomach, zwłaszcza wyroki Sądu Najwyższego, są ważnym źródłem interpretacji prawa. Sądy wydają orzeczenia, które interpretują przepisy prawne w konkretnej sytuacji i stanowią precedens dla podobnych przypadków.
2. Doktryna prawa: Prace naukowe, publikacje i opinie ekspertów prawniczych i akademickich mogą być przydatne do rozumienia i interpretacji prawa. Doktryna prawa może dostarczyć dodatkowych wyjaśnień i analiz prawnych dotyczących konkretnych przepisów.
3. Poradnictwo prawne: Konsultacje z prawnikami lub adwokatami mogą być pomocne w interpretacji prawa w konkretnych sprawach lub sytuacjach. Prawnicy mają wiedzę i doświadczenie w interpretowaniu przepisów prawnych i mogą udzielić porad dotyczących konkretnych sytuacji.
4. Analizy ekonomiczne i społeczne: W niektórych przypadkach interpretacja prawa może wymagać uwzględnienia analiz ekonomicznych i społecznych. Na przykład, w przypadku konfliktów między ochroną środowiska a zainteresowaniami gospodarczymi, analiza ekonomiczna i społeczna może pomóc w ustaleniu najbardziej odpowiedniego sposobu interpretacji i zastosowania prawa.

W praktyce, interpretacja prawa wymaga często łączenia różnych źródeł informacji i analizy kontekstu prawnego, społecznego i ekonomicznego. Każde z powyższych narzędzi może być używane w celu uzyskania kompleksowego obrazu i zrozumienia przepisów prawnych. Niebagatelne znaczenie mają też wnioskowania prawnicze oraz odwołanie się do kultury prawa stanowionego, w ramach którego funkcjonuje polski system prawny. Należy więc stwierdzić, że choć materiały legislacyjne nie mogą być jedynym źródłem interpretacji przepisów prawnych, to odgrywają one znaczącą rolę w procesie interpretacyjnym. Nierzadko rozwiewają wątpliwości, jakie ratio legis ma dany przepis oraz co przyświecało prawodawcy. Niestety, nie zawsze jest to wystarczająco klarowne, zarówno dla sądów stosujących prawo jak i przeciętnego obywatela, który chciałby zapoznać się z treścią danego prawa. Poznanie „ścieżki rozumowania” prawodawcy jest doskonałym sposobem na wydedukowanie celu danych regulacji jak i argumentacji prawodawcy.

Podsumowanie

Materiały legislacyjne służą do tworzenia i interpretacji prawa. Mają na celu zapewnienie przejrzystości i dostępności informacji na temat proponowanych zmian prawnych, procesu legislacyjnego oraz istniejących przepisów. Są niezbędnym narzędziem dla ustawodawców, prawników, służb publicznych, sądów i obywateli do zrozumienia i stosowania prawa. Materiały legislacyjne mogą zawierać projekty ustaw, uchwalone akty prawne, uzasadnienia, interpretacje, wytyczne, orzeczenia sądowe i inne dokumenty związane z prawodawstwem.

Sądy interpretują prawo, ponieważ jest to jedna z ich głównych funkcji. Zadaniem sądów jest stosowanie prawa do konkretnych sytuacji i rozstrzyganie sporów na podstawie obowiązujących przepisów prawnych. Interpretacja prawa jest niezbędna, ponieważ przepisy prawne są często ogólne i wymagają dostosowania ich do konkretnej sytuacji. Sądy muszą analizować kontekst i okoliczności danego przypadku, aby zastosować przepisy prawa w sposób sprawiedliwy i zgodny z intencją ustawodawcy. Z tego punktu widzenia, odczytanie intencji prawodawcy wydaje się istotnym elementem procesu interpretacyjnego.

Wreszcie, sądy interpretują prawo, aby zapewnić równość i sprawiedliwość. Podobne przypadki powinny być traktowane w podobny sposób, a różnice w kolejnych orzeczeniach mogłyby budzić kontrowersje i prowadzić do niesprawiedliwego traktowania stron postępowania. W związku z tym, sądy starają się w miarę możliwości tworzyć jednolite i spójne linie orzecznicze. Materiały legislacyjne służą poznaniu rozumowania prawodawcy krok po kroku, a to z kolei może przyczynić się do lepszej wykładni prawa, a tym samym – formułowania trafniejszej argumentacji orzeczniczej.

[1] P. Konca, Materiały legislacyjne w świetle prawa, praktyki orzeczniczej i poglądów doktryny z perspektywy

polskiej i hiszpańskiej, ARCHIWUM FILOZOFII PRAWA I FILOZOFII SPOŁECZNEJ 2019/1, s. 38.

[2] Ibidem.