M.K. v. Luksemburg 51746/18 WYROK ETPCz z dnia 18-05-2021 r.

Izba

Kuratela a prywatność

Art. 8 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.
2.Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.”

Skarżąca jest jedynaczką i nie posiada zstępnych lub wstępnych. Sama zarządza swoim majątkiem osobistym i nieruchomościami i nie wyraża zgody na spędzenie następnych lat w domu spokojnej starości.

We wrześniu 2014 r. w sklepie z artykułami budowlanymi podeszła do młodego mężczyzny, którego uważała za sprzedawcę. Młody mężczyzna, S., był w rzeczywistości klientem sklepu, ale mimo to doradzał Skarżącej. Uznając jego pomoc, Skarżąca zwracała się następnie do S. o inne usługi, takie jak np. transport do lekarzy.

Wytworzyła się relacja wzajemnego zaufania, do tego stopnia, że w dniu 19.10.2015 r. Skarżąca zawarła z S. umowę o pracę, a w grudniu 2015 r. S. wprowadził się do dużego mieszkania Skarżącej, aby w razie nagłej potrzeby być pod ręką. Według Skarżącej, ich relacje były podobne do relacji babci z wnukiem.

W grudniu 2015 roku Bank X odmówił rejestracji pełnomocnictwa wystawionego przez Skarżącą na rzecz S. i zablokował rachunki Skarżącej, w związku z raportem z dnia 04.12.2015 r. sporządzonym przez jednostkę wywiadu finansowego Prokuratury Sądu Okręgowego w Luksemburgu.

Z akt sprawy wynika, że Skarżąca został wezwana do jednostki Policji w dniu 08.01.2016 r. celem przesłuchania w charakterze świadka. Na interwencję jej ówczesnego adwokata, pana R., komisarz policji udał się do domu Skarżącej, aby nie musiała ona podróżować. Według Skarżącej, komisarz policji udał się do jej domu w towarzystwie koleżanki, która odmówiła wylegitymowania się i przeszukała szafki i szuflady w poszukiwaniu dokumentów, które sfotografowała. Rzekomo sporządzono raport policyjny (nie został on jednak przedstawiony sądom krajowym).

W dniu 09.02.2016 r. prokuratura wszczęła dochodzenia przeciwko S. pod zarzutem nadużycia słabości, a także o inne czyny w związku z prowadzeniem spraw Skarżącej. Postanowieniem z dnia 27.05.2016 r. sędzia opiekuńczy przy sądzie wszczął z urzędu postępowanie o objęcie Skarżącej kuratelą.

Podczas rozprawy sędzia zauważył, że jako dowody powołano dwa sprzeczne zaświadczenia lekarskie: jedno stwierdzające, że Skarżąca, która była poważnie chora, była zależna od pomocy innych osób; drugie zaświadczające, że z neurologicznego punktu widzenia nie wymagała opieki lub kurateli. W uzasadnieniu postanowienia sąd stwierdził, że wobec Skarżącej nie zachodzą przesłanki do całkowitego ubezwłasnowolniona, ale potrzebuje pomocy i doradztwa w prowadzeniu swoich spraw. Uznał, że jest ona osobą bezbronną, która od czasu spotkania z S. podejmowała decyzje, których nie była w stanie uzasadnić, a które dotyczyły jej majątku. Mimo że Skarżąca posiadała znaczny majątek ruchomy i nieruchomy, sąd uznał, że nie można uznać argumentu, że nie grozi jej popadnięcie w niedostatek. Ponieważ Skarżąca była w stanie zapewnić zapłatę rachunków, sąd orzekł, że może ona nadal prowadzić swoje sprawy ze swoich dochodów.

Sąd wyznaczył zatem M. na kuratora Skarżącej. Wskazał, że zgody kuratora wymagały wszelkie nadzwyczajne wydatki, wszelkie prace remontowe, które miały być przeprowadzone w jednym z budynków należących do Skarżącej, wypłata środków z jej rachunków oszczędnościowych, a także sprzedaż nieruchomości lub zawiązanie spółki.

Skarżąca wniosła kolejno zażalenie na postanowienie i skargę kasacyjną. Zarzuciła sądowi apelacyjny ograniczenie się do abstrakcyjnego stwierdzenia że ingerencja sędziego opiekuńczego na podstawie przepisów prawnych była zgodna z uzasadnionymi celami, bez uprzedniego upewnienia się, że ingerencja była rzeczywiście przewidziana przez prawo w rozumieniu art. 8 EKPCz. Skargę oddalono.

• „Rozrzutność” jest pojęciem, które nie odzwierciedla stanu zdrowia, lecz faktyczne zachowanie danej osoby. Pojęcie to nie było przedmiotem istotnych zmian w orzecznictwie sądów krajowych, oraz pozostaje ono jasne i precyzyjne. (§ 50)

• Trybunał podkreśla, że w świetle zebranych materiałów, ingerencja miała dwa „uzasadnione cele” w rozumieniu art. 8 EKPCz: dobrobyt gospodarczy kraju, oraz ochronę praw i wolności samej Skarżącej. Uniemożliwienie osobie popadnięcia w niedostatek w wyniku lekkomyślnego działania miało bowiem na celu ochronę społeczeństwa przed ryzykiem konieczności zapewnienia utrzymania tej osoby, a samą osobę chroniło przed niebezpieczeństwem zubożenia. (§ 61)

• Trybunał powtarza, że pozbawienie osoby zdolności do czynności prawnych, nawet częściowo, jest bardzo poważnym środkiem, który powinien być zarezerwowany dla wyjątkowych okoliczności. Margines oceny należy jednak nieuchronnie pozostawić sądom krajowym, które ze względu na swój bezpośredni i stały kontakt z obywatelami, są lepiej niż sąd międzynarodowy przygotowane do oceny lokalnych potrzeb i warunków. Margines ten będzie zazwyczaj węższy, jeśli dane prawo ma kluczowe znaczenie dla skutecznego korzystania przez jednostkę z praw podstawowych. (§ 62)

• Nie można lekceważyć wpływu, jaki różne postępowania musiały wywrzeć na życie prywatne Skarżącej i należy być świadomym komplikacji, a nawet cierpienia, które nieuchronnie towarzyszą nałożonym środkom prawnym. Niemniej w ocenie EKPCz organy sądowe dokonały dokładnej oceny sytuacji Skarżącej i umożliwiły jej należyty udział w sprawie. (§ 67)

Kodeks Cywilny Luksemburga
– Art. 488 ust. 3
„Osoba pełnoletnia, która przez swoją rozrzutność, nieumiarkowanie lub próżniactwo może znaleźć się w potrzebie lub zagrozić wykonaniu swoich obowiązków rodzinnych, może być objęta ochroną.”
[„Peut (…) être protégé le majeur qui, par sa prodigalité, son intempérance ou son oisiveté, s’expose à tomber dans le besoin ou compromet l’exécution de ses obligations familiales.”]
– Art. 490
„W przypadku gdy władza umysłowa jest ograniczona z powodu choroby, niedołęstwa lub upośledzenia związanego z wiekiem, interesy osoby są zabezpieczone przez jeden z systemów ochronnych przewidzianych w następnych rozdziałach.
Te same reżimy ochronne stosuje się do zmian w sferze cielesnej, jeśli uniemożliwiają one wyrażenie woli.
Zmiana zdolności umysłowych lub fizycznych musi być stwierdzona medycznie.”
[„Lorsque les facultés mentales sont altérées par une maladie, une infirmité ou un affaiblissement dû à l’âge, il est pourvu aux intérêts de la personne par l’un des régimes de protection prévus aux chapitres suivants.
Les mêmes régimes de protection sont applicables à l’altération des facultés corporelles, si elle empêche l’expression de la volonté.
L’altération des facultés mentales ou corporelles doit être médicalement établie.”]
– Art. 508
„Jeżeli osoba pełnoletnia, z jednej z przyczyn wymienionych w artykule 490, nie będąc niezdolną do samodzielnego działania, potrzebuje rady lub nadzoru w czynnościach życia obywatelskiego, może być oddana pod kuratelę.”
[„Lorsqu’un majeur, pour l’une des causes prévues à l’article 490, sans être hors d’état d’agir lui-même, a besoin d’être conseillé ou contrôlé dans les actes de la vie civile, il peut être placé sous un régime de curatelle.”]
– Art. 510
„Osoba pełnoletnia pozostająca pod kuratelą nie może bez pomocy kuratora dokonać żadnej czynności, która w systemie kurateli dla dorosłych wymagałaby zezwolenia rady rodzinnej. Nie może on również, bez takiej pomocy, otrzymywać kapitału ani z niego korzystać.
Jeżeli kurator odmawia udzielenia pomocy w dokonaniu czynności, osoba pozostająca pod kuratelą może zwrócić się do sędziego opiekuńczego o udzielenie zezwolenia uzupełniającego.”
[„Le majeur en curatelle ne peut, sans l’assistance de son curateur, faire aucun acte qui, sous le régime de la tutelle des majeurs, requerrait une autorisation du conseil de famille. Il ne peut non plus, sans cette assistance, recevoir des capitaux ni en faire emploi.
Si le curateur refuse son assistance à un acte, la personne en curatelle peut demander au juge des tutelles une autorisation supplétive.”]

W obecnym brzmieniu art. 488 Kodeksu Cywilnego Luksemburga wszedł w życie w wyniku nowelizacji z 11.08.1982 r. Zmianę przepisów uzasadniono następująco: „Istniejące teksty przewidują oddanie pod kuratelę także marnotrawców, a marnotrawcą jest ten, kto roztrwonił swój majątek. Specjalna ochrona przed tą cechą charakteru, która mogła wydawać się skandaliczna w czasach patriarchalnego mieszczaństwa i zachowania bogactwa w rodzinach, nie wydaje się już właściwa w świetle naszej koncepcji prawa każdej osoby do życia zgodnie z własnymi pragnieniami, pod warunkiem, że nie szkodzą one wyższym interesom innych. Projekt przewiduje zatem objęcie rozrzutnego kuratelą tylko wtedy, gdy przez swoją rozrzutność, nieumiarkowanie lub próżniactwo może on popaść w niedostatek i przez to będzie stanowił obciążenie dla wspólnoty lub członków swojej rodziny” (§ 36)

Kuratela; nadzór administracyjny; czynności prawne; art. 8 EKPCz

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-209990