Kurt v. Austria 62903/15 WYROK ETPCz z dnia 15-06-2021 r.

Wielka Izba

Zabójstwo dziecka po zgłoszeniu problemu przemocy domowej

Art. 2 EKPCz
„1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego, skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.
2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły:
a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem,
c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.”

Art. 14 EKPCz
„Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.”

Skarżąca wyszła za mąż za E w 2003 r. i miała z nim dwoje dzieci, A (urodzonego w 2004 r.) i B (urodzoną w 2005 r.). W 2010 r. Skarżąca zadzwoniła na policję i powiedziała, że mąż bije ją od wielu lat. Policja odnotowała ślady obrażeń wskazujące na przemoc domową. Skarżąca poinformowano o możliwości złożenia wniosku do sądu o nakaz opuszczenia domu i zakaz kontaktów. Policja zatrzymała męża Skarżącej i nakazała mu opuszczenie domostwa na okres dwóch tygodni. E dostosował się do nakazu. Sprawa została przekazana do prokuratury i E został skazany na karę trzech miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu na trzy lata za popychanie i uderzenie Skarżącej, a także groźby karalne wobec swojego brata i bratanka. Skarżąca odmówiła złożenia zeznań. Na tym etapie żaden organ nie miał wiadomości o tym, że E mógłby posiadać broń.

22 maja 2012 r. Skarżąca wystąpiła o rozwód, a także zawiadomiła o tym, że mąż miał się dopuścić wobec niej zgwałcenia, a także stosować groźby karalne. W swoich zeznaniach Skarżąca wyjaśniła, że mąż groził jej śmiercią, a także regularnie bił (czasami bił także i dzieci, chociaż raczej lekko). Dalsze czynności ujawniły ślady pobicia na ciele Skarżącej, ale nie ślady przemocy seksualnej. Na tym etapie sprawdzono, czy E miał pozwolenie na posiadanie broni; w bazie nie było informacji o takim pozwoleniu. A i B potwierdziły, że E je bił. W toku przesłuchania E stwierdził, że przestał bić żonę trzy lata temu, natomiast stosunków seksualnych nigdy nie wymuszał (początkowo Skarżąca miała odmawiać, ale następnie E ją „przekonywał”). Przez funkcjonariuszy policji E był opisany jako względnie spokojny. Ponownie nakazano E opuszczenie domostwa (na okres dwóch tygodni); Skarżącej wręczono także ulotkę dla ofiar przemocy domowej (w której poinformowano ją o możliwości wystąpienia do sądu o zakaz kontaktów lub nakaz eksmisji). Prokurator postanowił przedstawić E zarzuty, ale nie występował do sądu o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Jeszcze tego samego dnia przesłuchano A i B, którzy potwierdzili, że E stosował przemoc. 24 maja 2012 r. mąż Skarżącej pojawił się na komendzie policji, pytając, kiedy będzie mógł zobaczyć dzieci; stwierdził, że wprawdzie wciąż stosuje względem nich przemoc fizyczną, ale jest to tylko środek edukacyjny. Wedle obserwacji funkcjonariuszy policji, E zachowywał się spokojnie.

25 maja 2012 r. mąż Skarżącej udał się do szkoły, gdzie uczyli się A i B. Mąż Skarżącej postanowił porozmawiać z synem A, na co nauczycielka – która nie wiedziała o stosowaniu przemocy przez E – wyraziła zgodę. A znaleziono postrzelonego w piwnicy szkoły; zmarł dwa dni później w szpitalu. E popełnił samobójstwo. W liście samobójczym E wyjaśniał, że planował zabić zarówno dzieci, jak i siebie.

Skarżąca wytoczyła powództwo przeciwko Skarbowi Państwa za zaniechanie żądania tymczasowego aresztowania, które miało pozostawać w związku ze śmiercią A. Sąd Rejonowy w St. Pölten oddalił powództwo. Stwierdzono, że tymczasowe aresztowanie powinno być traktowane jako ultima ratio, a zatem – wobec tego, że w 2010 r. E dostosował się do nakazu policyjnego, nie było dalszych zgłoszeń o przemocy aż do 2012 r., nie było informacji o posiadaniu broni, a także, że E zachowywał się spokojnie w kontaktach z policją – nie było podstaw do zastosowania tymczasowego aresztowania, zwłaszcza wobec faktu, że zastosowano nakaz policyjny, a prokurator miał pewną swobodę w występowaniu o zastosowanie najbardziej dolegliwego środka zapobiegawczego. Apelacja i skarga kasacyjna Skarżącej zostały oddalone przez Sąd Apelacyjny w Wiedniu oraz Sąd Najwyższy.

• Art. 2 EKPCz zabrania państwu intencjonalnego i bezprawnego odebrania życia. Państwo-strona ma także obowiązek w miarę możliwości zabezpieczyć życie ludzi w ramach swojej jurysdykcji. Oznacza to obowiązek uchwalenia przepisów przewidujących kary za zamachy na życie, a w niektórych przypadkach także obowiązek zastosowania środków prewencyjnych. (§ 157) Aby państwo-strona było zobowiązane do zastosowania środków prewencyjnych, wymaga się, aby władze krajowe wiedziały (lub powinny wiedzieć) o konkretnym i bezpośrednim zagrożeniu dla życia konkretnego człowieka pochodzącego od osoby trzeciej (tzw. test Osman). Państwo-strona odpowiada za naruszenie art. 2 EKPCz, jeżeli nie użyto środków, które – oceniając rozsądnie – mogłyby doprowadzić do redukcji ryzyka. (§ 158) Obowiązek państwa-strony nie jest jednak zobowiązaniem rezultatu, a raczej starannego działania. Władze krajowe powinny skorzystać z przysługujących im środków po rozsądnej ocenie ryzyka, na podstawie faktów, które były dostępne dla tych władz w momencie powstania zagrożenia. (§ 159–160)

• Zagadnienie przemocy domowej musi być oceniane z uwzględnieniem natury tego zjawiska, w szczególności jego długotrwałości oraz szczególnej podatności osób nią dotkniętych. (§ 161–164) Władze krajowe powinny zareagować na przemoc domową natychmiast. (§ 165–166) W sprawach przemocy domowej, władze krajowe powinny działać z urzędu, identyfikując wszystkie potencjalne ofiary, a także uzyskując wszystkie informacje, niezbędne do oceny ryzyka eskalacji przemocy. W ocenie ryzyka odczucia ofiary są istotne, ale nie mogą stanowić jedynego czynnika; władze krajowe muszą zebrać i ocenić materiał z różnych źródeł. W przypadku przemocy domowej, która może podlegać eskalacji, wymóg bezpośredniości zagrożenia z testu Osman musi być oceniany swobodniej niż w przypadku innych sytuacji, co nie może jednak oznaczać nadmiernego obciążenia władz krajowych. (§ 167–176) Kiedy jednak zostanie stwierdzone, że bezpośrednie zagrożenie dla życia istnieje, władze krajowe są zobowiązane do zastosowania środków prewencyjnych, najlepiej jednego z wielu dostępnych środków, stosownie do istniejącego zagrożenia. W tym kontekście istotna jest także wymiana informacji między poszczególnymi organami (także szkołami, jeżeli ofiarami przemocy są dzieci). Z drugiej strony wszelkie środki prewencyjne muszą być stosowane z poszanowaniem praw sprawcy przemocy domowej, w tym także art. 5 EKPCz, który w zasadzie nie dopuszcza czysto prewencyjnego pozbawienia wolności. Pozbawienie wolności w celu zapobieżenia przestępstwu (art. 5 ust. 1 lit. c EKPCz) jest bowiem dopuszczalne tylko na krótki czas i jedynie w stosunku do konkretnego przestępstwa, które zostałoby popełnione, gdyby nie pozbawienie wolności. (§ 177–189)

• W realiach sprawy, policja – po otrzymaniu zawiadomienia o przemocy domowej (zarówno w 2010 r., jak i w 2012 r.) – działała odpowiednio szybko. Zastosowano nakaz opuszczenia domu, a Skarżącą powiadomiono o dodatkowych możliwościach pomocy, czy skierowania sprawy na drogę sądową. (§ 191–194) Przeprowadzono także ocenę ryzyka – przesłuchano wszystkich członków rodziny, przeprowadzono badanie medyczne Skarżącej, sprawdzono dane E w różnych bazach (w tym w bazie osób z pozwoleniem na broń). W tym kontekście należy uznać, że ocena ryzyka była autonomiczna, aktywna i pełna. (§ 195–202) Mimo pewnych niedociągnięć w postępowaniu władz krajowych, dzieci także zostały uznane za ofiary przemocy E. W ramach racjonalnej oceny przyjęto jednak, że nie były one jednak głównym celem E, a więc nie grozi im śmierć. W tamtym czasie nie można było zatem racjonalnie przewidywać, że E dopuści się zamachu na życie A w szkole, a więc nie było możliwe wymaganie od władz krajowych tymczasowego aresztowania E, czy przyjęcia środków innych niż faktycznie zastosowane. (§ 203–210) W konsekwencji należy uznać, że władze krajowe nie były i – nawet po dokonaniu racjonalnej oceny ryzyka – nie mogły być świadome zagrożenia dla życia A, co przekłada się na brak naruszenia art. 2 EKPCz. (§ 211–212)

Zgodnie z art. 22 ust. 2 i art. 25 austriackiej ustawy o policji, policja ma obowiązek aktywnie przeciwdziałać zamachom na życie, zdrowie i wolność osobistą, jeżeli taki zamach miałby być prawdopodobny. [§ 45–46] W przypadku bezpośredniego zagrożenia ataku na życie, zdrowie lub wolność osobistą, zwłaszcza gdy potencjalny sprawca już wcześniej dopuszczał się podobnych ataków, funkcjonariusze policji mogą wydać nakaz opuszczenia domostwa na okres do dwóch tygodni. [§ 47–48] Wprawdzie przymuszenie do wykonania nakazu nie jest dopuszczalne, ale sprawca naruszenia podlega odpowiedzialności administracyjnej w wysokości do 500 euro lub do dwóch tygodni aresztu. [§ 48, 51] Już po zabójstwie syna Skarżącej, przepisy zmodyfikowano, ostatecznie w taki sposób, że policyjny nakaz odnosi się do szerokiego katalogu miejsc, a także można zakazać zbliżania się na odległość 100 metrów. [§ 52–53]

Dodatkowa procedura jest także określona w art. 382b-e ustawy egzekucyjnej. Sąd rejonowy może wydać nakaz opuszczenia domostwa, zakazać przebywania w określonych miejscach, a także kontaktowania się. Jeżeli jest to wskazane, wniosek może być rozpoznany bez udziału osoby, której nakaz ma dotyczyć. Nakazy są wydawane na sześć miesięcy lub jeden rok. [§ 54–60]

Zgodnie z art. 170 ust. 1 austriackiego kodeksu postępowania karnego przewiduje przesłanki tymczasowego aresztowania: wysokie prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego, obawa ucieczki lub matactwa, obawa popełnienia przestępstwa podobnego. W myśl kolejnych przepisów tymczasowe aresztowanie w zasadzie powinno być orzeczone, gdy zarzucono przestępstwo, za które grozi kara o górnej granicy co najmniej 10 lat. Tymczasowe aresztowanie powinno być proporcjonalne. [§ 65] Policja może zatrzymać podejrzanego, ale należy mu doręczyć w ciągu 24 godzin postanowienie sądu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania. [§ 66] Art. 173 kodeksu postępowania karnego przewiduje przesłanki przedłużenia tymczasowego aresztowania. [§ 67]

Dodatkowo w Austrii wprowadzono dodatkowe metody oceny zagrożenia przemocą domową oraz koordynacji działalności właściwych organów. [§ 61–64] Ofiary przemocy domowej mogą także korzystać z centrów ochrony przed przemocą finansowanych przez państwo. [§ 71–72]

Przemoc domowa; ocena ryzyka; zagrożenie dla życia; samobójstwo rozszerzone; obowiązek pozytywny

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-210463