Konsumenckie prawo odstąpienia od umowy, która została zawarta przez Internet.

Konsumenckie prawo odstąpienia od umowy, która została zawarta przez Internet.

Odstąpienie od umowy jest tzw. prawem do zwrotu. Dzięki niemu kupujący ma możliwość zapoznania się z towarem oraz przeanalizowania racjonalności danego zakupu. Zgodnie z art. 27 Ustawy o prawach konsumenta, konsument ma prawo do odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa w terminie 14 dni bez podawania przyczyny
i bez ponoszenia kosztów z pewnymi wyjątkami. Omawiany artykuł jest implementacją Dyrektywy UE 2011/83 z 25.10.2011 r. (dalej: „Dyrektywa”) w sprawie praw konsumentów.

W celu odpowiedniego zdefiniowania pojęcia „umowy zawartej przez Internet”, należy wyjaśnić czym jest „umowa zawarta na odległość”, ponieważ jest to pojęcie szersze. Przepisy, które należy stosować do umów zawartych przez Internet są przepisami dotyczącymi umów zawartych na odległość. Ustawa o prawach konsumenta definiuje umowy zawierane na odległość jako umowy zawarte z konsumentem w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie.[1] Zbliżoną definicję można znaleźć w Dyrektywie, w której to jako umowę zawieraną na odległość uznaje się każdą umowę zawartą między przedsiębiorcą i konsumentem w ramach zorganizowanego systemu sprzedaży lub świadczenia usług na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności przedsiębiorcy i konsumenta, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie.[2] Polski ustawodawca nie wskazał w swojej definicji, że musi być to umowa zawarta pomiędzy przedsiębiorcą i konsumentem, warto również zaznaczyć, iż Dyrektywa odnosi się wyłącznie do umów zawartych z konsumentem dot. sprzedaży lub świadczenia usług na odległość, natomiast ustawa rozszerza zakres definicji o wszystkie umowy zawierane na odległość w sposób zorganizowany. [3]Oznacza to, iż umową zawartą na odległość nie będzie umowa, która została zawarta za pomocą środków porozumiewania się na odległość, ale strony zawierające umowę mogły znajdywać się w czasie jej zawarcia w tym samym miejscu, oraz miały możliwość zawarcia jej w innej formie.

Ustawodawca uzależnił rozpoczęcie biegu terminu od należytego poinformowania konsumenta o przysługującym mu prawie. W przypadku niepoinformowania konsumenta, ustawodawca przewidział 12 miesięczny termin na skorzystanie z prawa odstąpienia od umowy zawartej przez Internet. Niniejszy termin ulega skróceniu w przypadku, gdy przedsiębiorca poinformuje konsumenta o przysługującym mu prawie.[4] Początek biegu terminu, został opisany w art. 28 Ustawy o prawach konsumenta. Termin na odstąpienie od umowy biegnie od momentu objęcia rzeczy w posiadanie przez konsumenta albo wskazanej przez niego osoby w przypadku umów, które zobowiązują przedsiębiorcę do przeniesienia własności rzeczy i wydania jej konsumentowi. Może wystąpić również sytuacja, w której termin będzie liczony od dnia zawarcia umowy.  Rozpoczęcie biegu terminu może nastąpić zarówno podczas objęcia rzeczy w posiadanie przez konsumenta, jak również, gdy rzeczy jest objęta w posiadanie przez osobę wskazaną przez konsumenta. Decydujące jest zdarzenie, które nastąpiło jako pierwsze. Formą objęcia w posiadanie może być dzierżenie zgodne z art. 338 Kodeksu Cywilnego, jak również posiadania zgodnego z art. 336 Kodeksu Cywilnego. Regulacje dotyczące terminu mają na celu ochronę konsumenta, przed sytuacją, w której termin rozpocząłby się za wcześnie, zanim konsument uzyska możliwość objęcia rzecz w posiadanie, co za tym idzie przed możliwością przetestowania zakupu. Wobec tego, należy przyjąć, że termin do odstąpienia nie zaczyna biec, jeśli przedsiębiorca wydał rzecz osobie, o której wiedział lub przy zachowaniu należytej staranności powinien wiedzieć, że nie została wskazana do odbioru przez konsumenta. [5]

Podczas odstąpienia od umowy konsument co do zasady nie ponosi kosztów, które były związane z jej zawarciem, oraz wykonaniem. Natomiast, jeżeli wybrał inny niż najtańszy sposób dostarczenia rzeczy, przedsiębiorca nie ma obowiązku zwracania konsumentowi dodatkowych kosztów.

W celu odstąpienia od umowy konsument składa przedsiębiorcy jednostronne oświadczenie informujące o skorzystaniu z prawa do odstąpienia.[6] W celu ułatwienia konsumentom realizacji prawa do odstąpienia, ustawodawca zawarł w Załączniku nr 2 do Ustawy o prawach konsumenta wzór oświadczenia. W niniejszym oświadczeniu powinny znaleźć się elementy takie jak: numer zamówienia, data zamówienia, imię i nazwisko klienta, adres, telefon, email, nr faktury lub paragonu, numer rachunku bankowego na jaki ma zostać dokonany zwrot, nazwa towaru, ilość towaru, cena brutto, podpis klienta. Wzór nie jest obligatoryjny, pełni funkcję pomocniczą, oznacza to, iż oświadczenie może zostać sformułowane w sposób dowolny. Konsument nie ma obowiązku podawania przyczyny odstąpienia od umowy. Może to zrobić, jeżeli uzna, że chce. Termin jest uważany za zachowany, jeżeli konsument wyśle oświadczenie przed jego upływem. Nie ma znaczenia termin, w którym przedsiębiorca otrzyma oświadczenie. Zgodnie z ustawą o prawach konsumentów przedsiębiorca może umożliwić konsumentowi złożenie oświadczenia droga elektroniczną, poprzez wykorzystanie wzoru lub strony internetowej.[7] Należy nadmienić, iż zgodnie z Motywami Dyrektywy wszystkie terminy należy zatem rozumieć jako terminy wyrażone w dniach kalendarzowych. W przypadku gdy termin wyrażony w dniach ma być liczony od chwili zaistnienia zdarzenia lub wykonania czynności, do danego okresu nie powinno się wliczać dnia, w którym miało miejsce to zdarzenie lub czynność. [8] Konsument ma prawo do skorzystania z prawa odstąpienia nawet przed fizycznym objęciem towaru. Oznacza to, iż może przekazać swoje oświadczenie o odstąpieniu od umowy przed przyjęciem towaru, lub w trakcie przyjmowania go.

Termin na odstąpienie od umowy, która została zawarta przez Internet daje konsumentowi gwarancję podjęcia słusznej decyzji. Prawo do testowania wynika z 37 motywu preambuły Dyrektywy UE, dotyczy on kwestii konsumenckiego prawa do stwierdzenia charakteru, cech
i funkcjonowania towaru. Natomiast motyw 47 stanowi ograniczenie przed nadużywaniem tego prawa: „Niektórzy konsumenci korzystają z przysługującego im prawa do odstąpienia od umowy po użyciu towarów w stopniu większym, niż jest to konieczne do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania towarów. W takim przypadku konsument nie powinien tracić prawa do odstąpienia od umowy, ale powinien odpowiadać za każde zmniejszenie wartości towarów. W celu stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania towarów konsument powinien obchodzić się z towarami i sprawdzać je tylko w taki sam sposób, w jaki mógłby to zrobić w sklepie.”[9] Zgodnie z przytoczonym fragmentem motywu, należy stwierdzić, iż konsument powinien odpowiadać za każde zmniejszenie wartości rzeczy, gdy przekroczy swoje uprawnienia. Co istotnie, zmniejszenie wartości nie może być podstawą do ograniczania praw konsumenta. Należy zachować balans. Ciężar udowodnienia faktu, zgodnie z art. 6 Kodeksu Cywilnego, spoczywa na osobie, która wywodzi sobie z danego faktu prawo.[10]

Zgodnie z doktryną konsument nie ma obowiązku dołączenia faktury lub paragonu do przesyłki ze zwracanym towarem. Przepisy prawa nie zobowiązują go do tego. Wystarczy, że przedstawi dowolny dokument, który będzie dowodził zawarcie umowy np. potwierdzenie przelewu, korespondencję e-mail. [11]

W niektórych sytuacjach prawo do odstąpienia od umowy zawartej na odległość może być ograniczone, a nawet niedozwolone. Dotyczy to między innymi umów:

• w których towar ma krótki termin przydatności lub szybko ulega zepsuciu,
• zawartych na aukcjach publicznych,
• świadczenie najmu samochodów,
• usług hotelarskich bądź związanych z wypoczynkiem,
• przewozu rzeczy,
• wydarzeń rozrywkowych,
• kulturalnych albo sportowych,
• jeżeli na umowie został oznaczony dzień lub okres świadczenia usługi,
• w których klient zażądał,
• by przedsiębiorca,
• przyjechał do niego w trybie pilnym w celu konserwacji bądź naprawy towaru,
• w których zakupionymi towarami są napoje alkoholowe,
• ile ich cena została uzgodniona w trakcie zawierania umowy sprzedaży,
• a do dostarczenia może dojść dopiero po upływie 30 dni,
• wartość produktów jest zależna od wahań na rynku, na który przedsiębiorca nie ma wpływu.[12]

Prawo konsumenta do odstąpienia od umowy zawartej przez Internet jest fundamentalnym elementem systemu ochrony konsumenta, który został przewidziany w Dyrektywie. Podczas nabycia towaru na odległość, konsument nie jest w stanie obejrzeć „na żywo” swojego zakupu, ani nie może go przetestować.  Nie jest możliwe, dokładne zbadanie danego towaru. Zgodnie z motywem 37 preambuły Dyrektywy, podczas dokonywania zakupów na odległość konsument może czuć presję psychologiczną oraz oferta może być dla niego dużym zaskoczeniem.[13] Aby umożliwić konsumentowi trafny i satysfakcjonujący zakup, przyznano konsumentowi prawo do odstąpienia od umowy. Omawiane uprawnienie nie przysługuje konsumentom w sklepach tradycyjnych w lokalu przedsiębiorcy.[14]

[1] Art.2 pkt 1 Ustawa o prawach konsumenta, Dz.U.2020.287

[2] Art. 2 pkt 7 Dyrektywy PE i Rady 2011/83/UE

[3]  B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostek, Ustawa o prawach konsumenta. Kodeks cywilny (wyciąg). Komentarz. 2014, Legalis.

[4] Art. 29 ust. 1-2, Ustawa o prawach konsumenta, Dz.U.2020.287

[5] Art. 28 PrKonsU red. serii Osajda/red. tomu Mikłaszewicz 2022

[6] Art. 30 Ustawy o prawach konsumenta, Dz.U.2020.287

[7] Źródło: https://www.edukacjaprawnicza.pl/konsumenckie-prawo-odstapienia-od-umowy-zawartej-przez-internet/#_ftn5 dostęp z dnia 28.04.2023

[8] Źródło: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32011L0083&from=LT dostęp z dnia 28.04.2023

[9] Ibidem

[10] Art. 6 Kodeks Cywilny, Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93

[11] A. Płucienik, M. Kluska, G. Wanio, Ustawa o prawach konsumenta. Umowy zawierane przez Internet. Praktyczny komentarz. Warszawa 2015

[12] Źródło: https://prawakonsumenta.uokik.gov.pl/prawo-odstapienia-od-umowy/wylaczenia-prawa-do-odstapienia/ dostęp z dnia 29.04.2023

[13] Źródło: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32011L0083&from=LT dostęp z dnia 28.04.2023

[14] Źródło: https://prawakonsumenta.uokik.gov.pl/prawo-odstapienia-od-umowy/ dostęp z dnia 29.04.2023

Monika Zięba