Hussein i Inni v. Belgia 45187/12 WYROK ETPCz z dnia 16-03-2021 r.

Izba

Zmiana przepisów uniemożliwiająca kontynuację postępowania karnego w sprawie z zakresu jurysdykcji uniwersalnej

Art. 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.”

Art. 13 EKPCz
„Każdy, kogo prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.”

Skarżący to grupa osób pochodzenia jordańskiego i palestyńskiego, która w trakcie I wojny w Zatoce Perskiej (1990-1991) zostala wydalona z Kuweitu, w którym do tego czasu zamieszkiwała, do Jordanu. Są to osoby stowarzyszone w ramach organizacji Cooperative Society for the Gulf War Returnees, która pomaga uzyskać odszkodowanie i zadośćuczynienie w związku z powyższymi okolicznościami.

20.12.2001 r. 7 738 członków organizacji, w tym Skarżący, złożyło wniosek o przystąpienie do postępowania karnego jako strony cywilne w swoim imieniu do sędziego śledczego dla Brukseli. Postępowanie miało być skierowane przeciwko 74 osobom, w tym głównie wysokim urzędnikom kuwejckim i opierać się na zarzucie popełnienia ludobójstwa, dla którego ustawa z 1993 roku o zwalczaniu poważnych naruszeń międzynarodowego prawa humanitarnego przewidywała jurysdykcję uniwersalną. Członkowie organizacji wnioskowali również o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

22.07.2002 r. sprawa została przekazana do prokuratury. 1.03.2004 prokurator federalny poinformował Skarżących, że z uwagi na brak ani jednego obywatela belgijskiego w momencie złożenia wniosku, warunki do wszczęcia postępowania określone przepisami przejściowymi ustawy z 2003 r. zastępującej ustawę z 1993 r. nie zostały spełnione.

Podnosząc zróżnicowane zarzuty odnoszące się do kwalifikacji prawnej oraz warunków przewidywanych przez przepisy intertemporalne, skarżący odwoływali się od działań prokuratury i kolejnych instancji sądowych. Poza wymogiem poszkodowanego obywatela belgijskiego przepisy przewidywały również drugi warunek do spełnienia dla kontynuacji postępowań. Kontynuowane mogły być te postępowania w których jakakolwiek czynność śledcza (acte d’instruction) miała już miejsce. Zdaniem skarżących przekazanie akt sprawy przez sędziego śledczego do prokuratury oraz inne czynności procesowe związane z rozpatrywaniem ich wniosku powinny były zostać uznane za takowe. Rzecznik generalny Sądu Kasacyjnego również wskazał na dwojaką możliwość interpretacji w braku definicji legalnej tego pojęcia. Niemniej jednak 18.01.2012 r. Sąd Kasacyjny wydał orzeczenie kończące postępowanie, w którym wskazał, że z konstrukcji ustawy z 2003 r. wynika, iż czynność śledcza to akt, przez który, zmierzając do poznania prawdy materialnej, sędzia śledczy zbiera informacje niezbędne do wydania orzeczenia w sprawie. Tym samym, również z braku spełnienia pierwszego warunku, powództwo zostało oddalone.

• Takie podejście sądów krajowych, w którym nie uważają one za konieczne kwalifikacji przestępstw, ponieważ niezależnie od niej działanie publiczne jest niedopuszczalne z innego powodu, nie zasługuje na krytykę. (§ 46)

• W kwestii interpretacji prawa krajowego Trybunał przypomina, że ​​należy ona po pierwsze do władz krajowych, w tym sądów i trybunałów, do których należy wykładnia ustawodawstwa i o ile wybrana interpretacja nie jest arbitralna lub oczywiście nieuzasadniona, to jego zadanie jest ograniczone do określania, czy skutki wykładni są zgodne z Konwencją. (§49)

• Trybunał nie dostrzega nic arbitralnego ani oczywiście nieuzasadnionego w interpretacji pojęcia „czynności śledczej” podanej przez sądy krajowe. Interpretacja ta odpowiada również celowi ustawy z dnia 5 sierpnia 2003 r. wskazanemu przez Rząd. (§52)

• Trybunał podkreśla, że stan faktyczny niniejszej skargi różni się od stanu faktycznego w sprawie Naït-Liman v. Szwajcaria, która koncentrowała się na kwestii powszechnej jurysdykcji sądów cywilnych. Niniejsza sprawa dotyczy możliwości ustanowienia strony cywilnej w postępowaniu karnym wszczętym na podstawie zasady jurysdykcji uniwersalnej. Niemniej jednak, obie sprawy dotyczą dostępu do sądu w sprawach cywilnych które są zaangażowane, stąd ogólne zasady, które Trybunał zebrał w wyroku Naït-Liman mają zastosowanie w niniejszej sprawie. (§ 59)

• Niniejsza sprawa obejmuje również zastosowanie prawa do postępowania w toku. W związku z tym sąd potwierdza, że ustawodawcy nie jest zabronione ustanawianie przepisów retroaktywnych w kwestiach cywilnych, natomiast zasada rządów prawa i prawo do sądu określone w art. 6 Konwencji przeciwstawiają się ingerencji prawodawcy w administrowanie sprawiedliwości w celu wpływania na wynik sporu sądowego, chyba że jest ona uzasadniona nadrzędnym interesem publicznym. (§ 60)

• Trybunał powtarza, że z prawa międzynarodowego ani Konwencji nie wynika dla państw obowiązek ustanowienia jurysdykcji uniwersalnej. Ponadto, nie jest nierozsądne dla ustawodawcy uzależnianie jurysdykcji uniwersalnej w sprawach cywilnych od powiązania z tym państwem. (§ 65)

Ustawa z dnia 16 czerwca 1993 r. o zwalczaniu poważnych naruszeń międzynarodowego prawa humanitarnego, zmieniona ustawą z dnia 10 lutego 1999 r.
Ustawa z 1993 r. transponowała do prawa krajowego pojęcie poważnych naruszeń przepisów prawa międzynarodowego humanitarnego i przyznała sądom belgijskim kompetencję do rozpoznawania spraw w tym zakresie, niezależnie od tego, gdzie czyny zostały popełnione.
[La loi de 1993 a transposé en droit interne la notion d’infractions graves aux règles de droit international humanitaire et donné la compétence aux juridictions belges de les connaître,
indépendamment du lieu où elles avaient été commises.]

Ustawa z dnia 5 sierpnia 2003 r. o poważnych naruszeniach międzynarodowego prawa humanitarnego
Ta ostatnia ustawa wprowadziła do kodeksu karnego tytuł Ibis w celu dodania wykroczeń
które do tej pory były ścigane na podstawie ustawy z 1993 r. (art. 136 bis do 136 quarter kodeksu karnego, dotyczące odpowiednio zbrodni ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych i poważnych naruszeń wspólnego artykułu 3 konwencji podpisanych w Genewie 12 sierpnia 1949 r.). Zmieniła również kodeks postępowania karnego, przewidując jurysdykcję sądów belgijskich. w sprawie tych przestępstwach w trzech przypadkach: kiedy przestępstwo zostało popełnione przez Belga lub osobę mającą główne miejsce zamieszkania na terytorium Królestwa, gdy ofiara przestępstwo jest obywatelem Belgii lub osobą, która w czasie przedmiotowych wydarzeń, legalnie przebywała przez trzy lata w Belgii, lub gdy istnieje norma prawa międzynarodowego, o źródle konwencyjnym lub zwyczajowym, wiążąca Belgię i wymagająca od niej ścigania sprawców niektórych przestępstw.
Zatem zakres jurysdykcji „uniwersalnej” został ograniczony powyższymi warunkami. Ustawa z 5 sierpnia 2003 r uznał również immunitet niektórych kategorii osób, zgodnie z prawem międzynarodowym, w szczególności głów państw, szefów rządu i ministrów spraw zagranicznych oraz inncyh osób, których immunitet jest uznany w prawie międzynarodowym.
[Cette dernière loi a introduit un titre Ibis dans le code pénal en vue d’y ajouter les infractions
qui jusqu’alors étaient poursuivies sur la base de la loi de 1993 (articles 136bis à 136quater du code pénal, concernant respectivement le crime de génocide, le crime contre l’humanité, les crimes de guerre, et les violations graves de l’article 3 commun des Conventions signées à Genève le 12 août 1949). Elle a également modifié le code d’instruction criminelle en prévoyant désormais la compétence des juridictions belges pour connaître de ces infractions dans trois cas: lorsque l’infraction est commise par un Belge ou une personne ayant sa résidence principale sur le territoire du Royaume, lorsque la victime de l’infraction est un ressortissant belge ou une personne qui, au moment des faits, séjourne effectivement, habituellement et légalement depuis trois ans en Belgique, et lorsqu’une règle de droit international, de source conventionnelle ou coutumière, liant la Belgique lui impose de poursuivre l’auteur de certaines infractions. Le champ d’application de la compétence « universelle » est donc désormais limité à cette dernière hypothèse. La loi du 5 août 2003 a également reconnu l’immunité de certaines catégories de personnes, conformément au droit international, en particulier les chefs d’État, chefs de gouvernement et ministres des affaires étrangères ainsi que d’autres personnes dont l’immunité est reconnue par le droit international.]
-Art. 29 § 3
„Sprawy w toku w dniu wejścia w życie niniejszego prawa i odnoszące się do przestępstw, o których mowa w tytule Ibis księga II kodeksu karnego zostają zamknięte bez dalszych działań ze strony prokuratora federalnego w ciągu trzydziestu dni od wejścia w życie niniejszej ustawy, jeżeli nie spełniają kryteriów, o których mowa w art. 6 ust. 1obis, 10, 1obis i 12bis wstępnego tytułu kodeksu postępowania karnego.
Sprawy toczące się w dniu wejścia w życie tej ustawy i odnoszące się do faktów, o których mowa w tytule Ibis księga II kodeksu karnego, są przenoszone przez Prokuratora Federalnego do Prokuratora Generalnego w Sądzie Kasacyjnym w ciągu trzydziestu dni od daty wejścia w życie niniejszej ustawy, z wyjątkiem spraw, które były przedmiotem czynności śledczej w dniu wejścia w życie ustawy, pod warunkiem, że przynajmniej jeden skarżący był obywatelstwem belgijskim lub uchodźcą uznanym w Belgii i mającym tam miejsce zwykłego pobytu w rozumieniu art. 3 Konwencji genewskiej z 1951 r. dotycząca statusu uchodźców i protokołu do niej lub w momencie złożenia wniosku o podjęcie postępowania, co najmniej jeden domniemany sprawca miał główne miejsce zamieszkania w Belgii. (…)”
[Les affaires pendantes à l’information à la date d’entrée en vigueur de la présente loi et portant sur des infractions visées au titre Ibis, du livre II, du code pénal sont classées sans suite par le procureur fédéral dans les trente jours de l’entrée en vigueur de la présente loi lorsqu’elles ne rencontrent pas les critères visés aux articles 6, 1bis, 10, 1bis et 12bis du titre préliminaire du code de procédure pénale. Les affaires pendantes à l’instruction à la date d’entrée en vigueur de la présente loi et portant sur des faits visés au titre Ibis, du livre II, du code pénal, sont transférées par le procureur fédéral au procureur général près la Cour de cassation endéans les trente jours après la date d’entrée en vigueur de la présente loi, à l’exception des affaires ayant fait l’objet d’un acte d’instruction à la date d’entrée en vigueur de la présente loi, dès lors que, soit au moins un plaignant était de nationalité belge ou réfugié reconnu en Belgique et y ayant sa résidence habituelle, au sens de la Convention de Genève de 1951 relative au statut des réfugiés et son Protocole additionnel au moment de l’engagement initial de l’action publique, soit au moins un auteur présumé a sa résidence principale en Belgique, à la date d’entrée en vigueur de la présente loi.]

Jurysdykcja uniwersalna; prawo do sądu; retroaktywność; art. 6 ust. 1; zasada represji wszechświatowej

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-208446