Gdzie obywatele mogą szukać pomocy w razie potrzeby?

Marta Gastoł

Gdzie obywatele mogą szukać pomocy w razie potrzeby?

Na co dzień większość z nas nie myśli o prawie. Zajmujemy się pracą, domem, kontaktem z innymi osobami, pasjami i innymi ważnymi sprawa. Co prawda żyjąc w społeczeństwie, podlegamy pewnym obowiązkom i ograniczeniom, jednak podporządkowanie się im jest dla nas zazwyczaj naturalne, ponieważ przez lata socjalizacji w szkole i rodzinie nauczyliśmy się, co powinniśmy robić, a czego robić nie należy.

Jednak czasami mamy poczucie, że ktoś narusza nasze dobro albo wręcz czyni nam krzywdę. W takich sytuacjach naturalnie zależy nam na tym, by sprawiedliwości stało się zadość.

Pojawia się jednak problem, do kogo udać się po pomoc? Zazwyczaj poszukiwania rozpoczynają się od przeglądania stron internetowych oraz mediów społecznościowych. Nie ma w tym nic złego, ale należy zachować pewną ostrożność – podobnie jak sprawdzanie objawów choroby w internecie może doprowadzić nas do konkluzji, że dni naszego życia są już policzone, tak również ocena sytuacji, w jakiej się znaleźliśmy, może być nie do końca właściwa. Chorując, powinniśmy udać się do lekarza. Znajdując się w trudnej sytuacji związanej z prawem, powinnyśmy znaleźć kogoś, kto na prawie zna się lepiej niż my.

Najprostszym rozwiązaniem będzie udanie się do prawnika, adwokata lub radcy prawnego (w zależności od potrzeb) i omówienie problemu. Jednak czasami nie możemy tak zrobić, ponieważ nie możemy sobie na to pozwolić finansowo. W takiej sytuacji warto skorzystać z darmowej pomocy prawnej świadczonej przez organy publiczne albo organizacje pozarządowe. Zazwyczaj również można skorzystać ze wsparcia udzielanego przez jednostki znajdujące się na uczelniach wyższych – pomocy udzielają tam studenci prawa, których nadzoruje pracownik naukowy.

Warto również pamiętać o rzecznikach, którzy w wielu sytuacjach mogą nam pomóc. Do najważniejszych zaliczamy: Rzecznika Praw Obywatelskich, Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Praw Pacjenta, Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego oraz Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców. Poniżej omówię zakres działania każdego z nich.

Pierwszym rzecznikiem, o którym najczęściej możemy usłyszeć w mediach, jest Rzecznik Praw Obywatelskich. Jego funkcjonowanie zostało określone w Rozdziale IX Konstytucji. Dowiadujemy się z niego, że Rzecznik jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat. Osoba pełniąca tę funkcję nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. By Rzecznik mógł działać skutecznie, niezbędne są pewne gwarancje, takie jak niezależność i niezawisłość oraz immunitet. Reguluje je art. 210 i 211 Konstytucji:

Art. 210. Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.

Art. 211. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Ze strony Rzecznika dowiadujemy się, że może się do niego zgłosić: „każdy, kto uważa, że państwo naruszyło jego prawa, każdy, kto uważa, że jest nierówno traktowany z powodu tego, kim jest, osoba pozbawiona wolności, żeby poskarżyć się na nieludzkie traktowanie. Rzecznik działa też na rzecz osób, które nie zgłosiły się do niego, ale mogą być pokrzywdzone wadliwymi przepisami albo sposobem ich stosowania. Rzecznik stara się przeciwdziałać krzywdzie wskazując władzom, gdzie warto zmienić albo udoskonalić prawo”. Warto zauważyć, że niosek do Rzecznika Praw Obywatelskich jest bezpłatny.

Kolejnym rzecznikiem jest Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich. Mogą się do niego zgłosić obywatele, przedsiębiorstwa i stowarzyszenia, którzy składają skargi dotyczące instytucji, organu lub agencji UE „jeżeli starały się wcześniej rozwiązać poruszany problem z danym organem UE, jeżeli poruszana kwestia nie jest starsza niż dwa lata, jeżeli w danej sprawie nie toczy się postępowanie sądowe”[1]. Ze strony internetowej Rzecznika dowiadujemy się, że może on udzielić pomocy w przypadku:

• niesprawiedliwego traktowania przez administrację UE
• odmowy dostępu do dokumentów
• braku przejrzystości procesu decyzyjnego
• nieujawnionego lub niewłaściwego lobbyingu
• problemów z unijnymi przetargami, zamówieniami lub grantami
• braku reakcji ze strony instytucji, organu lub agencji UE[2].

Warto zwrócić uwagę, że aby ułatwić kontakt z rzecznikiem, zainteresowane osoby mogą się do niego zwrócić w jednym z 24 urzędowych języków UE. Dzięki temu ktoś nie znający języka obcego nie jest wykluczony i ma szansę otrzymać pomoc. Kolejnym ułatwieniem jest to, że nie musimy sami wymyślać treści pisma – wystarczy wypełnić prosty formularz skargi.

Co dzieje się po złożeniu skargi? Na początku Biuro Rzecznika sprawdza, czy Rzecznik powinien wszcząć dochodzenie. Jeśli decyzja będzie pozytywna, skarżący dostanie informację o wszczęciu dochodzenia. Podczas jego trwania Rzecznik rozpatrzy skargę. Będzie mógł również zwrócić się do instytucji lub organu o udzielenie odpowiedzi lub dostarczenie dodatkowych informacji, zorganizować spotkanie lub przeprowadzić kontrolę w instytucji lub organie oraz zwrócić się do skarżącego z prośbą o informacje lub uwagi.

Jeśli sprawa dotyczy praw dziecka, powinniśmy skontaktować się z Rzecznikiem Praw Dziecka. Na stronie rzecznika możemy przeczytać, że:

Rzecznik podejmuje działania przewidziane w ustawie z własnej inicjatywy, biorąc pod uwagę napływające do niego informacje wskazujące na naruszenie praw lub dobra dziecka. Zajmuje się przypadkami indywidualnymi, jeśli nie zostały one wcześniej rozwiązane we właściwy sposób mimo, że wykorzystano dostępne możliwości prawne. Rzecznik nie zastępuje wyspecjalizowanych służb, instytucji i stowarzyszeń zajmujących się ochroną dziecka, lecz interweniuje w sytuacji, kiedy dotychczasowe procedury okazały się nieskuteczne bądź ich zaniechano.[3]

Dzieci i młodzież, którzy potrzebują pomocy, mogą skontaktować się z pracownikami Biura 7 dni w tygodniu przez całą dobę. Istnieje możliwość zarówno kontaktu telefonicznego (pod numerem 800 12 12 12), jak i napisania do ekspertów na czacie znajdującym się na stronie Rzecznika.

Z kolei do Rzecznika Praw Pacjenta możemy zgłosić się, jeśli mamy poczucie, że podczas udzielania nam świadczeń z zakresu opieki zdrowotnej, doszło do jakichś nieprawidłowości (np. lekarz nie zachował należytej staranności bądź odmówiono nam dostępu do kopii naszej dokumentacji medycznej). W jaki sposób możemy zgłosić sprawę? Opcji jest kilka –telefonicznie, pocztą, e-mailem lub przez platformę ePUAP.

Warto pamiętać, że oprócz Rzecznika Praw Pacjenta istnieje również Rzecznik Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego (formalnie jest on pracownikiem Biura Rzecznika Praw Pacjenta). Wynika to z faktu, że pacjenci szpitali psychiatrycznych są wyjątkowo narażeni na nadużycia. Rzecznik może pomóc zwłaszcza w dochodzeniu praw w sprawach związanych z przyjęciem, leczeniem, warunkami pobytu i wypisaniem ze szpitala psychiatrycznego oraz w wyjaśnianiu ustnych i pisemnych skarg osób przebywających w podmiotach leczniczych sprawujących całodobową opiekę psychiatryczną lub odwykową.

Z kolei do kompetencji Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców należy przede wszystkim opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących interesów mikro, małych i średnich przedsiębiorców oraz zasad wykonywania działalności gospodarczej, a także działalność edukacyjna i informacyjna, jak również pomoc w organizacji mediacji między przedsiębiorcami a administracją[4]. Aby zapewnić stały kontakt rzecznika ze środowiskiem przedsiębiorców, powstała Rada Przedsiębiorców przy Rzeczniku Małych i Średnich Przedsiębiorców, która jest organem opiniodawczym i doradczym Rzecznika. Należeć do niej mogą: „organizacje pracodawców oraz przedsiębiorców, a także organizacje pozarządowe, społeczne i zawodowe, do których celów statutowych należy ochrona praw przedsiębiorców”[5]. Do Rady można dołączyć albo po zaakceptowaniu wniosku, albo na podstawie zaproszenie przesłane przez Rzecznika.

Warto pamiętać, że gdy dzieje się coś złego, zawsze możemy szukać pomocy – istnieje wiele miejsc, w których możemy ją otrzymać. Czasami nie jesteśmy pewni, czy nasza sytuacja jest „wystarczająco poważna” lub czy racja leży po naszej stronie. Jednak kto pyta, nie błądzi, więc warto spróbować dowiedzieć się, co można zrobić w naszej sprawie.

Bibliografia:

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich i ty – Jak to działa, https://www.ombudsman.europa.eu/pl/document/pl/160234 (dostęp: 30.11.2023).

Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców, https://rzecznikmsp.gov.pl/ (dostęp: 3.12.2023).

Rzecznik Praw Dziecka, https://brpd.gov.pl/ (dostęp: 30.11.2023).

Rzecznik Praw Obywatelskich, https://bip.brpo.gov.pl/pl (dostęp: 30.11.2023).

Rzecznik Praw Pacjentów, https://www.gov.pl/web/rpp (dostęp: 30.11.2023).

Rzecznik Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego, https://www.gov.pl/web/rpp/rzecznicy-praw-pacjenta-szpitala-psychiatrycznego (dostęp: 30.11.2023).

[1] Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich i ty – Jak to działa, https://www.ombudsman.europa.eu/pl/document/pl/160234 (dostęp: 30.11.2023).

[2] Tamże.

[3] Czym zajmuje się Rzecznik Praw Dziecka, https://brpd.gov.pl/czym-zajmuje-sie-rzecznik-praw-dziecka/ (dostęp: 30.11.2023).

[4] Kompetencje Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, https://rzecznikmsp.gov.pl/instytucja-rzecznika/kompetencje/ (dostęp: 3.12.2023).

[5] § 3 Regulaminu Rady Przedsiębiorców przy Rzeczniku Małych i Średnich Przedsiębiorców, Załącznik do zarządzenia nr 7 Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców z dnia 23 października 2018 r., https://rzecznikmsp.gov.pl/ritilob/2018/12/regulamin-Rady-Przedsi%C4%99biorcow.pdf (dostęp: 3.12.2023).