Feilazoo v. Malta 6865/19 WYROK ETPCz z dnia 11-03-2021 r.

Izba

Warunki pozbawienia wolności w ośrodku dla nielegalnych imigrantów

Art. 3 EKPCz
„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.”

Art. 5 ust. 1 lit. f EKPCz
„Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo: … zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby, w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa, lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję.”

Art. 6 ust. 1 i 3 lit. c EKPCz
„1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.
…
3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do: …
c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony – do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości.”

Art. 34 EKPCz
„Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w Konwencji lub jej protokołach. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego prawa.”

Skarżący jest obywatelem Nigerii, który przed 2010 r. posiadał zezwolenie na pobyt w Hiszpanii. W 2010 r. Skarżący został skazany na Malcie za różne przestępstwa narkotykowe na karę 12 lat pozbawienia wolności oraz grzywnę. Pod koniec odbywania swojego wyroku rozmawiał ze służbami migracyjnymi o swojej przyszłości; zadeklarował chęć powrotu do Hiszpanii, jednakże władze hiszpańskie miały stwierdzić, że Skarżący nie posiada prawa pobytu i nie zostanie wpuszczony do Hiszpanii.

10 kwietnia 2018 r. Skarżący zakończył odbywanie kary pozbawienia wolności, po czym został przetransportowany do Biura Imigracji, w którym poinformowano go, że został uznany za nielegalnego migranta, co wiąże się z wydaleniem do Nigerii. Do czasu wydalenia Skarżący miał pozostać w ośrodku migracyjnym. Skarżący zareagował nerwowo i doszło do przepychanek. Skarżący miał stawiać opór, nie dawał zakuć się w kajdanki oraz odmówił wejścia do samochodu, który miał go przewieźć do ośrodka migracyjnego. Wedle pracowników Biura Imigracji Skarżący ich napadł. Zarówno pracownicy Biura Imigracji, jak i sam Skarżący odnieśli wówczas poważne obrażenia. 12 kwietnia 2018 r. wszczęto w tej sprawie postępowanie karne przeciwko Skarżącemu, wobec którego zastosowano tymczasowe aresztowanie. Po postępowaniu w dwóch instancjach, Skarżący został ostatecznie (16 maja 2019 r.) skazany na karę 2 lat pozbawienia wolności w zawieszeniu oraz grzywnę. Zarządzono także jego natychmiastową deportację po zapłaceniu grzywny.

Ponieważ Skarżący nie zapłacił grzywny, sąd zamienił ją na 6 miesięcy zastępczej kary pozbawienia wolności, odmawiając jednocześnie zaliczenia na nią okresu tymczasowego aresztowania. 24 maja 2019 r. Skarżący został przewieziony do zakładu karnego typu zamkniętego, w którym – jak twierdził – utrudniano mu dostęp do dokumentacji medycznej oraz zabroniono wykonywania kopii z dokumentacji potrzebnej do potwierdzenia swoich żądań przed ETPCz.

14 września 2019 r. Skarżącego zwolniono z zakładu karnego i przewieziono do ośrodka migracyjnego. Ponieważ w międzyczasie władze nigeryjskie odmówiły wydania nowego paszportu Skarżącemu, jego szybka deportacja nie wydawała się prawdopodobna; z tego względu Skarżącego zwolniono po przeprowadzeniu obowiązkowego badania lekarskiego w dniu 13 listopada 2020 r. W ośrodku migracyjnym panowało przeludnienie oraz złe warunki sanitarne. Opieka medyczna nie była dostępna. Skarżący otrzymywał groźby, po których został przeniesiony (w celu ochrony przed napaścią) na 40 dni do kontenera bez okien, z którego w zasadzie nie mógł wychodzić. Następny miesiąc Skarżący spędził w barakach przeznaczonych na kwarantannę w związku z zagrożeniem COVID.

Skarżący wniósł skargę do ETPCz 19 sierpnia 2019 r. bez pomocy pełnomocnika. Następnie do Kancelarii ETPCz wpłynął dokument pełnomocnictwa podpisany przez G.T. z biura pomocy prawnej. G.T. jednak nie odpowiadała na dokumenty wysyłane z ETPCz i nie kontaktowała się ze Skarżącym. W konsekwencji Przewodniczący Sekcji postanowił o pozbawieniu G.T. pełnomocnictwa oraz przyznaniu pomocy prawnej z Rady Europy w celu ustanowienia innego pełnomocnika.

• Wymóg wyczerpania środków zaskarżenia w prawie krajowym odnosi się tylko do środków dostępnych i skutecznych. Jeżeli strona rządowa przedstawi takie środki, Skarżący musi udowodnić, że w indywidualnej sprawie te środki nie były dostępne lub skuteczne. (§ 55–56) W realiach sprawy Skarżący nie udowodnił, aby środek w postaci skargi konstytucyjnej był niedostępny. (§ 58) Z drugiej strony skarga konstytucyjna nie jest środkiem skutecznym, ze względu na znaczny czas rozpatrywania i brak zdatności do natychmiastowego przerwania naruszających art. 3 EKPCz warunków osadzenia. (§ 59–61) Jednakże w przypadku zarzucanego naruszenia art. 6 EKPCz oraz innych naruszeń art. 3 EKPCz (zarzucanego pobicia przez funkcjonariuszy imigracyjnych) skarga konstytucyjna jest środkiem skutecznym, a zatem tę część skargi do ETPCz należało odrzucić. (§ 64, 68, 135)

Naruszenie art. 3 EKPCz

• Złe traktowanie musi przekraczać pewien próg dolegliwości (wyznaczony długością trwania, skutkami psychicznymi i fizycznymi oraz właściwościami osobistymi ofiary), aby doszło do naruszenia art. 3 EKPCz. Nie bez znaczenia jest także intencja poniżenia. (§ 80) Państwa-strony powinny dbać, aby pozbawienie wolności nie przekraczało progu dolegliwości typowego dla izolacji. (§ 81) Przy ocenie warunków izolacji, Trybunał bierze pod uwagę powierzchnię przestrzeni osobistej, możliwość korzystania ze świeżego powietrza, wentylacji, naturalnego światła, a także odpowiednie warunki sanitarne. (§ 82–83)

• W sprawach warunków izolacji Skarżący powinien jedynie uprawdopodobnić naruszenie art. 3 EKPCz. Po komunikacji sprawy stronie rządowej, to właśnie na państwie-stronie spoczywa obowiązek przedłożenia szczegółowych dokumentów i przedstawienia wyjaśnień. W realiach sprawy Skarżący przesłał do Trybunału m.in. zdjęcia dokumentujące złe warunki izolacji, natomiast strona rządowa przedstawiła jedynie ogólnikowe wyjaśnienia. (§ 85)

• Na naruszeniu art. 3 EKPCz zaważyło przede wszystkim umieszczenie Skarżącego przez okres 40 dni w kontenerze bez odpowiedniej wentylacji i dostępu do światła słonecznego oraz bez możliwości opuszczania tego kontenera. Chociaż Skarżący został tam umieszczony w celu ochrony przed innymi mieszkańcami ośrodka, nieproporcjonalna jest tak długa i dotkliwa izolacja. (§ 89–91)

Naruszenie art. 5 EKPCz

• Pozbawienie wolności może być usprawiedliwione jedynie na gruncie okoliczności przewidzianych w art. 5 ust. 1 EKPCz. Pozbawienie wolności na podstawie lit. f tego przepisu jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy toczy się starannie prowadzone postępowanie o ekstradycję. (§ 101–102) Ogólnym wymogiem wynikającym z art. 5 EKPCz jest także legalność pozbawienia wolności, co oznacza podstawę prawną w prawie krajowym, która będzie stosowana w sposób niearbitralny, co oznacza, że pozbawienie wolności musi być wykonywane w dobrej wierze, nie dłużej niż jest to konieczne, w miejscu i warunkach do tego odpowiednich. (§ 103–104)

• W realiach sprawy, w okresie między 15 września 2019 r. i 13 listopada 2020 r. postępowanie w sprawie ekstradycji nie było prowadzone starannie. Władze maltańskie ograniczyły się bowiem do wysłania do władz nigeryjskich jednej noty werbalnej, bez żądania dalszych rozmów, co trudno uznać za staranne prowadzenie postępowania w celu ekstradycji Skarżącego. (§ 106, 108)

Naruszenie art. 34 EKPCz

• Do naruszenia art. 34 EKPCz dochodzi nie tylko jeżeli Skarżącego wprost zastraszano, ale także gdy stosowano nacisk, który mógł odwieść Skarżącego od złożenia skargi i to niezależnie od tego, czy prawo do indywidualnej skargi faktycznie zostało ograniczone, czy też nie. (§ 117, 122) Otwieranie listów od lub do Trybunału przez administrację więzienną może skutkować naruszeniem art. 34 EKPC, szczególnie jeżeli nie jest uzasadnione. (§ 117–119) W realiach sprawy twierdzenia Skarżącego, że administracja więzienna czy obozowa mogła zapoznać się z treścią jego korespondencji z Trybunałem, nie zostały zanegowane przez stronę rządową. (§ 120–121) Nadto potwierdziła się odmowa sporządzenia kopii dokumentacji dla Skarżącego, która mogła potwierdzać jego zarzuty. (§ 123) Zaważyło to na naruszeniu art. 34 EKPCz. (§ 124)

• Chociaż w zasadzie państwo nie może odpowiadać za działalność prawników (czy to z wyboru, czy to z urzędu), to odpowiedzialność państwa-strony może jednak zachodzić w szczególnych przypadkach, zwłaszcza gdy działalność prawnika narusza prawo strony do sądu, czy też uniemożliwia efektywne prowadzenie sprawy przed ETPCz. Na naruszeniu art. 34 EKPCz w tym zakresie zaważyło porzucenie przez prawnika z urzędu swoich obowiązków, tj. odpowiedzi na listy z ETPCz oraz informowania Skarżącego o przebiegu postępowania. (§ 126–127)

Ustawa o Imigracji (Republiki Malty)
– Art. 5 ust. 2
Za nielegalnego imigranta uznaje się osobę, która:
d) zostanie uznana za winną przez maltański sąd karny z winną przestępstwa zagrożonego karą nie mniej niż 1 roku pozbawienia wolności – w przypadku pierwszego skazania lub nie mniej niż 3 miesięcy pozbawienia wolności – w przypadku kolejnego skazania, z wyłączeniem przestępstwa nieumyślnego spowodowania śmierci lub nieumyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu.
[… A person shall […] be a prohibited immigrant also –
(d) if he is found guilty by a court of criminal jurisdiction in Malta of an offence […] of a crime, other than involuntary homicide or involuntary bodily harm, which, in the case of a first crime committed by such person, is punishable with imprisonment for a term of not less than one year or, in the case of a second or subsequent crime committed by such person, is punishable with imprisonment for a term of not less than three months]

Imigracja; uchodźcy; obóz dla uchodźców; ośrodek migracyjny; warunki izolacji

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-208447