Fariz Ahmadov v. Azejberdżan 40321/07 WYROK ETPCz z dnia 14-01-2021 r.

Izba

Warunki zgodnego z prawem zrzeczenia się prawa do obrony

Art. 5 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:
c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą lub jeśli jest to konieczne w celu zapobieżenia popełnienia takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu”

Art. 6 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.
3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:
c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony, do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości”

Podczas akcji zatrzymania, u R.S. znaleziono 0,24 grama marihuany. Według informacji przekazanych policji, posiadany narkotyk kupił od A.S. Tego samego dnia, w związku z wyjaśnieniami złożonymi przez R.S., aresztowano A.S, który twierdził, że marihuanę nabył od Skarżącego. Skarżący został zatrzymany i, zgodnie z protokołem zatrzymania, pouczony o przysługujących mu prawach, w tym prawie do ustanowienia obrońcy z wyboru lub wyznaczenia go z urzędu. Skarżący postanowił nie skorzystać z pomocy prawnika i pisemnie oświadczył, że będzie bronił się samodzielnie.

Dnia 10 marca 2005 r. Skarżący został oskarżony o popełnienie przestępstwa z art. 243.2 Kodeksu karnego tj. nielegalną produkcję, posiadanie, nabycie i transport narkotyków, w celu ich sprzedaży lub handlu. W związku z tym, sąd wydał postanowienie o tymczasowym aresztowaniu na okres 2 miesięcy. Tego samego dnia odbyło się przesłuchanie, przed którego rozpoczęciem Skarżący został ponownie pouczony o przysługujących mu prawach, w następstwie czego podpisał oświadczenie, w którym potwierdził, że zostały mu wytłumaczone stosowne przepisy procedury karnej i, że podtrzymuje decyzję o braku chęci skorzystania z reprezentacji przez prawnika. Podczas przesłuchania Skarżący wyjaśnił, że 7 marca 2020 r. A.S. przyszedł do herbaciarni, w której pracował Skarżący, a następnie poprosił go o pomoc w zdobyciu marihuany. Skarżący początkowo nie chciał spełnić prośby A.S, jednak po kilku minutach zauważył na podłodze zaplecza zwierzęce fekalia, które postanowił dodać do papierosa. Według Skarżącego, przygotowanego papierosa dał A.S bez otrzymania w zamian zapłaty. Zgodnie z treścią protokołu konfrontacji przeprowadzonej z udziałem A.S. i Skarżącego, A.S.poinformował, że 7 marca 2005 r., we wcześniej wspomnianej herbaciarni, dał Skarżącemu kwotę w wysokości 10 000 manatów azerbejdżańskich, w zamian za przekazanie mu marihuany. Skarżący próbował podważyć zeznania A.S, a ponadto poinformował, że A.S. przyszedł do kawiarni wraz z R.S.

Skarżący zdecydował się skorzystać z prawa do obrony i ustanowił obrońcę. Obrońca Skarżącego złożył do prokuratury wniosek ws. zbadania zarzutu stawianego przez swojego klienta, jakoby Skarżący został pozbawiony możliwości uzyskania pomocy prawnej, w wyniku nieprawidłowego – z uwagi na niezapewnienie przez organy obecności prawnika – zrzeczenia się prawa do wyznaczenia lub ustanowienia mu obrońcy.

Podczas przeprowadzenia kolejnej konfrontacji między A.S. a Skarżącym, A.S. oświadczył, że nie otrzymał od Skarżącego narkotyku, a jedynie zwykłego papierosa za którego nie otrzymał ekwiwalentu pieniężnego. Skarżący, w obecności swojego obrońcy, zgodził się z wersją przedstawioną przez A.S. W trakcie indywidualnego przesłuchania, A.S.zmienił zeznania i oświadczył, że w papierosie znajdowała się marihuana, a przedstawiony przez niego wcześniej przebieg wydarzeń był wynikiem obawy przed Skarżącym.

Obrońca Skarżącego złożył do sądu wniosek o umorzenie postępowania prowadzonego w stosunku do Skarżącego i przekazanie sprawy do prokuratury, celem ponownego przeprowadzenia postępowania przygotowawczego. We wniosku podniesiono, że podczas podpisywania przez Skarżącego oświadczenia o nieskorzystaniu z możliwości ustanowienia lub wyznaczenia obrońcy nie był obecny prawnik, którego obecność była wymagana. Wobec dowodu przedstawionego przed sądem tj. odpisu oświadczenia Skarżącego z przesłuchania z dnia 10 marca 2005 r., na którym widnieje jedynie jego podpis, sąd uznał, że organy nie udowodniły zapewnienia Skarżącemu pełnego prawa do obrony i rozpatrzył wniosek pozytywnie, a w następstwie tego skierował sprawę do prokuratury, celem ponownego przeprowadzenia postępowania przygotowawczego. Sąd postanowił także utrzymać wcześniejszą decyzję organów ws. tymczasowego aresztu.

We wszczętym postępowaniu A.S., w obecności swojego prawnika, a pod nieobecność Skarżącego i jego obrońcy, powtórzył swoje wcześniejsze zeznania. W trakcie toczącego się dalej postępowania A.S. zmarł. W związku z tym Sąd odczytał jedno z jego zeznań przedprocesowych (bez wskazania, które), w którym potwierdzono, że w dniu 7 marca 2005 r. kupił od skarżącego papierosa wypełnionego narkotykami, aby przekazać go R.S.

R.S. zeznał natomiast przed sądem, że podczas wizyty w kawiarni dał A.S. 10 000 manatów azerbejdżańskich, celem nabycia marihuany. Twierdził również, że w następstwie tego, A.S. podszedł do Skarżącego i przekazał mu w kopercie pieniądze, w zamian za co otrzymał papierosa wypełnionego narkotykiem. 30 maja 2006 r. sąd uznał Skarżącego winnym popełnieniu przestępstwa z art. 234.3 Kodeksu karnego i skazał go na 3,5 roku pozbawienia wolności. Sąd wydał wyrok na podstawie materiału dowodowego składającego się z pisemnych zeznań A.S., zeznań złożonych przed sądem przez R.S., czynności konfrontacji między A.S. i Skarżącym, protokole z zeznań A.S., eksperymentu procesowego, opinii biegłego, a także zeznaniach złożonych przed sądem przez funkcjonariuszy i świadków zdarzenia.

• Prawo do obecności prawnika podczas przesłuchania obejmuje całą czynności składania wyjaśnień przez podejrzanego, włącznie z odczytaniem przez funkcjonariuszy protokołu przesłuchania i zatwierdzeniem jego treści przez przesłuchiwanego własnoręcznym podpisem. Obecność i aktywny udział prawnika podczas przesłuchania jest istotna dla zapewnienia gwarancji procesowych, w tym przeciwdziałania zbieraniu dowodów poprzez niedozwolone metody, a także ochronie prawa do milczenia podejrzanego. (§51)

• Prawo do obecności prawnika obejmuje swoim zakresem czynność konfrontacji między podejrzanym, a innym podmiotem biorącym udział w postępowaniu, w tym świadkiem i współoskarżonym. (§51)

• Art. 6 EKPCz nie stoi na przeszkodzie nieskorzystaniu przez podejrzanego z prawa do obecności prawnika, dokonanemu w zgodzie z wolą zrzekającego. (§52) Jednakże zrzeczenie musi być ustalone w sposób jednoznaczny i muszą mu towarzyszyć minimalne gwarancje współmierne do jego znaczenia. Takie zrzeczenie nie musi być wyraźne, ale musi być dobrowolne i stanowić świadomą rezygnację z prawa. (§52)

• Dla skutecznego zrzeczenia się prawa niezbędne jest udowodnienie, że podejrzany był świadom, wiążących się z nieskorzystaniem z prawa, konsekwencji (§52). Co więcej, zrzeczenie się prawa nie może stać w sprzeczności z interesem publicznym. (§52)

• Zapewnienie rzetelnego procesu musi być zbadane, z uwzględnieniem rozwoju postępowania jako całości, a nie na podstawie odosobnionego rozważenia jednego konkretnego aspektu lub jednego konkretnego zdarzenia, chociaż nie można wykluczyć, że konkretny czynnik może być na tyle decydujący, że umożliwi ocenę rzetelności procesu na wcześniejszym etapie postępowania. (§53)

Kodeks Postępowania Karnego Azerbejdżanu
-Art. 19
„19.4. Organy, prowadząc postępowanie karne, powinny zapewnić podejrzanemu lub oskarżonemu możliwość realizacji praw przysługujących mu w okolicznościach i sposób określony w tym Kodeksie.
19.5. [Aresztowany powinien mieć prawo do] obrony od momentu aresztowania lub zatrzymania, lub – w przypadku podejrzanego – przed pierwszym przesłuchaniem lub w przypadku oskarżonego – [od momentu, kiedy jest] oficjalnie oskarżony.”
[,,19.4. The authority conducting criminal proceedings shall ensure that the suspect or the accused has been provided with the following rights in the circumstances and in the manner defined by this Code:
19.4.1.[An arrested person shall have the right to] defend himself with the assistance of a lawyer from the moment of his arrest or detention, or – in the case of a suspect – prior to his first round of questioning or – in the case of an accused person – [from the moment that he is] officially charged.„]
-Art. 92
,,… 92.12. Każde zrzeczenie się podpisane przez podejrzanego lub oskarżonego jego prawa do skorzystania z obrońcy powinno być zaprotokołowane. Przesłuchujący, śledczy, prokurator lub sąd powinny uznać zrzeczenie się prawa do skorzystania z obrońcy tylko wtedy, gdy podejrzany lub oskarżony dobrowolnie składa oświadczenie o zrzeczeniu się w obecności obrońcy lub prawnika, który ma być wyznaczony jako obrońca …”
[,,… 92.12. Any waiver signed by a suspect or accused person of his right to [appoint] defence counsel shall be recorded. An inquirer [təhqiqatçı – an officer involved in the pre-investigation inquiry], an investigator, a prosecutor or a court shall accept [such a] waiver of the right to defence counsel only if the suspect or accused person voluntarily submits the waiver in the presence of defence counsel or a lawyer who is to be appointed as defence counsel …”]

-Art. 125
,,125.2. Informacje, dokumenty i inne przedmioty nie powinny być dopuszczone jako dowód w następujących przypadkach:
125.1. w przypadku naruszenia indywidualnych i konstytucyjnych praw i wolności lub innych wymogów przewidywanych przez ten Kodeks mogących wpłynąć negatywnie lub pozbawiać strony ich praw, albo gdy ich ograniczenie czyni dowód niewiarygodnym lub w jakiś sposób poddaje w wątpliwość jego wiarygodność
125.2.3. jeżeli były zdobyte w wyniku naruszenia prawa do obrony podejrzanego lub oskarżonego …”

[,,125.2. Information, documents and other items shall not be admitted as evidence in a criminal case under the following circumstances:
125.2.1. in the event that a violation of the individual and civil constitutional rights and freedoms or of other requirements of this Code may impair or deprive the parties to criminal proceedings of their rights guaranteed by law, or if the limitation thereof renders the evidence untrustworthy or in some way casts doubt upon its reliability;
125.2.3. if they have been obtained in violation of the defence rights of the suspect or the accused person …;” ]

Prawo do obrony; prawo do rzetelnego procesu; zrzeczenie się prawa

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-207404