Broda i Bojara v. Polska 26691/18, 27367/18 WYROK ETPCz z dnia 30-06-2021 r.

Izba

Odwołanie wiceprezesów sądów przed upływem kadencji

Art. 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.”

Sędziowie Alina Bojara i Mariusz Broda od, odpowiednio, 1995 oraz 2014 roku sprawowali urząd w Sądzie Okręgowym w Kielcach. W 2014 roku zostali powołani na stanowiska wiceprezesów tego sądu na sześcioletnią kadencję.

 

2 stycznia 2018 r. otrzymali oni list od zastępcy sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości, że zostają odwołani ze swoich stanowisk. Odwołani kilkakrotnie domagali się od ministra wyjaśnień. Listami z 21 marca, 16 maja oraz 13 czerwca 2018 r. pracownicy Ministerstwa informowali skarżących, że zostali odwołani na podstawie art. 17 ustawy z 12 lipca 2017 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw z którego nie wynikał obowiązek uzasadnienia decyzji Ministra. Ponadto, Ministerstwo dodało, że Minister miał prawo stosować różne środki prawne do jego dyspozycji nie tylko w celu naprawienia nieprawidłowości zaistniałych w sądach, ale także do wprowadzania ulepszeń nawet wtedy, gdy sytuacja w nich była zadowalająca.

• Artykuł 6 Konwencji co do zasady ma zastosowanie do „zwykłych sporów pracowniczych” między funkcjonariuszami publicznymi a państwem i to do niego należy ewentualne wykazanie po pierwsze, że zgodnie z prawem krajowym pewna grupa funkcjonariuszy nie miała prawa dostępu do sądu, oraz po drugie, że wyłączenie praw gwarantowanych na mocy tego artykułu wobec danej grup było uzasadnione. (§ 99)

 

• Nie zostało wykazane, aby w Polsce istniała praktyka wewnętrzna, która może wykluczyć prawo dostępu do sądu sędziów w niniejszej sprawie. (§ 116)

 

• Brak kontroli w zakresie legalności decyzji dotyczących wygaśnięcia kadencji skarżących nie mogło służyć interesom państwa, które szanuje zasadę praworządności. Trybunał zauważa, że decyzje ministerialne o odwołaniu skarżących nie były uzasadnione, co tym bardziej uniemożliwia mu uznanie, że zaistniały wyjątkowe i przekonujące powody uzasadniające ich wyłączenie spod kontroli sądowej. Sędziowie powinni mieć możliwość korzystania z ochrony przed arbitralnością władz: ustawodawczej i wykonawczej i jedynie kontrola legalności spornego środka przez niezależny organ sądowy mogła zapewnić skuteczność takiej ochrony. (§ 121)

 

• Biorąc pod uwagę szczególny status sędziów i znaczenie kontroli sądowej w sprawach powoływania lub odwoływania sędziów, Trybunał uważa, że ​​nie można powiedzieć, że istnieje szczególna więź zaufania między państwem a skarżącymi, która uzasadniałaby wyłączenie praw gwarantowanych Konwencją. (§ 122)

 

• Trybunał zauważa, że ​​w przeciwieństwie do ram prawnych obowiązujących zarówno przed wejściem w życie art. 17 ustawy z dnia 12 lipca 2017 r., jak i po zakończeniu okresu jego obowiązywania, prawo krajowe, które obowiązywało w momencie odwołania skarżących w żaden sposób nie chroniło ich przed przedwczesnym i arbitralnym odwołaniem z pełnienia funkcji wiceprezesa sądu. (§ 146)

 

• Ramy prawne obowiązujące w momencie odwołania skarżących nie wskazywały jasno warunków, z uwagi na które przewodniczący sądu mógł zostać odwołany w drodze wyjątku od zasady nieusuwalności sędziów w trakcie kadencji. Ponadto prawie wszystkie uprawnienia w tej dziedzinie zostały skoncentrowane w rękach jednego przedstawiciela władzy wykonawczej. (§ 146)

 

• Przedwczesne odwołanie z funkcji, pozbawione kontroli organu sądowego naruszyło istotę prawa gwarantowanego przez art. 6 ust. 1 Konwencji. (§ 149)

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

-Art. 45 ust. 1

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.”

-Art. 60

„Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach.”

-Art. 78

„Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.”

-Art. 79 ust. 1

„Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.”

-Art. 149 ust. 1

„Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy”

-Art. 173

„Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.”

-Art. 174

„Sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.”

-Art. 178

„1. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

2. Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.”

-Art. 180

„1. Sędziowie są nieusuwalni.

2. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie.”

-Art. 190 ust. 4

„Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.”

 

Ustawa z 12 lipca 2017 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw

-Art. 17

„1. Prezesi i wiceprezesi sądów powołani na podstawie przepisów ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym, mogą zostać odwołani przez Ministra Sprawiedliwości, w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, bez zachowania wymogów określonych w art. 27 ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

2. Prezesi sądów apelacyjnych i sądów okręgowych powołani na podstawie przepisów ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym, w okresie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, zaś prezesi sądów apela- cyjnych isądów okręgowych powołani po raz pierwszy na podstawie art.23 iart.24 ustawy zmienianej wart.1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, w okresie 6 miesięcy od dnia powołania, dokonają przeglądu funkcji przewod- niczących wydziałów, zastępców przewodniczących wydziałów, kierowników sekcji, atakże sędziów wizytatorów w podległych im sądach i w tym okresie mogą odwołać z pełnienia tych funkcji. Przepisów art. 11 § 3a zdanie drugie, zdanie trzecie i zdanie czwarte ustawy zmienianej w art. 1 nie stosuje się.”

– Art. 1 pkt 7

„art. 27 otrzymuje brzmienie:

„Art. 27. § 1. Prezes i wiceprezes sądu mogą być odwołani przez Ministra Sprawiedliwości w toku kadencji w przypadku:

1) rażącego lub uporczywego niewywiązywania się z obowiązków służbowych;

2) gdy dalszego pełnienia funkcji nie da się pogodzić z innych powodów z dobrem wymiaru sprawiedliwości;

3) stwierdzenia szczególnie niskiej efektywności działań w zakresie pełnionego nadzoru administracyjnego lub organizacji pracy w sądzie lub sądach niższych;

4) złożenia rezygnacji z pełnionej funkcji.

§ 2. Odwołanie prezesa albo wiceprezesa sądu następuje po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa.

Zamiar odwołania, wraz z pisemnym uzasadnieniem, Minister Sprawiedliwości przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa w celu uzyskania opinii.

§ 3. Występując o opinię do Krajowej Rady Sądownictwa Minister Sprawiedliwości może zawiesić prezesa albo wiceprezesa sądu w pełnieniu czynności. Przepis art. 22b § 2 stosuje się odpowiednio.

§ 4. Negatywna opinia Krajowej Rady Sądownictwa dotycząca odwołania prezesa sądu jest dla Ministra Sprawiedliwości wiążąca, jeżeli uchwała w tej sprawie została podjęta większością dwóch trzecich głosów.

§ 5. Niewydanie opinii przez Krajową Radę Sądownictwa w terminie trzydziestu dni od dnia przedstawienia przez Ministra Sprawiedliwości zamiaru odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu nie stoi na przeszkodzie odwołaniu.

§ 6. W przypadku złożenia przez prezesa albo wiceprezesa sądu rezygnacji z pełnionej funkcji w toku kadencji, Minister Sprawiedliwości odwołuje go bez zasięgania opinii, o której mowa w § 2.”

 

Pomocne źródła wskazane w orzeczeniu:

Opinia Komisji Weneckiej na temat projektu zmian ustaw o KRS, o Sądzie Najwyższym oraz o sądach powszechnych przyjęta na 113. zgromadzeniu plenarnym 8 i 9 grudnia 2017 r. (CDL-AD(2017)031)

Raport Komisarz Praw Człowieka Rady Europy Dunja Mijatović po wizycie w Polsce w dniach 11 – 15 marca 2019 r. (CommDH(2019)17)

Nowe zagrożenia praworządności w niektórych Państwach członkowskich Rady Europy – uchwała Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy 2188 z 11.10.2017 r. (Rezolucja 2188 (2017))

Zalecenie Komisji (UE) 2017/1520 z dnia 26 lipca 2017 r. w sprawie praworządności w Polsce uzupełniające zalecenia Komisji (UE) 2016/1374 i (UE) 2017/146

Uzasadniony wniosek na podstawie art. 7 ust. 1 TUE dotyczący decyzji Rady

Wyrok TSUE z 20 kwietnia 2021 r. Republika/II- PrimMinistru (C-896/19, EU:C:2021:311)

Wyrok TSUE z 2 marca 2021 r. A.B. i inni (C-824/18, EU:C: 2021:153)

Nieusuwalność; niezależność; kontrola sądowa; odwołanie; sędzia

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-210693

Sędzia Krzysztof Wojtyczek złożył zdanie odrębne.