Baranin i Vukčević v. Czarnogóra 24655/18, 24656/18 WYROK ETPCz z dnia 11-03-2021 r.

Izba

Zależność statusu ofiary naruszenia art. 3 EKPCz od zasądzenia odszkodowania oraz efektywności postępowania karnego

Art. 3 EKPCz
„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.”

Art. 13 EKPCz
„Każdy, czyje prawa i wolności zawarte w niniejszej konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.”

24 października 2015 r. opozycja parlamentarna zorganizowała w Podgoricy protesty. Zgromadzenie w pewnym momencie przestało być pokojowe. Skarżący przechodzili niedaleko miejsca, w którym odbywały się zamieszki, ale nie uczestniczyli w zgromadzeniu. Kilku zamaskowanych policjantów (z jednostki antyterrorystycznej) powaliło, kopało i znieważyło Skarżących. Całe wydarzenie zostało nagrane z pobliskiego okna i upublicznione przez redaktora naczelnego jednej z ogólnokrajowych gazet.

Ponieważ policjanci byli zamaskowani ich identyfikacja była niemożliwa. Oddział antyterrorystyczny – mimo kilku ponagleń prokuratury – nie był w stanie wskazać, którzy policjanci mogli dopuścić się napaści na Skarżących. Skarżący skierowali do Sądu Konstytucyjnego skargę konstytucyjną. Sąd Konstytucyjny stwierdził naruszenie art. 3 EKPCz w wymiarze materialnym i proceduralnym. Sąd Konstytucyjny uznał, że prokuratura powinna osobiście przesłuchiwać policjantów z jednostki antyterrorystycznej, a nie przerzucać ciężar identyfikacji sprawców na władze tejże jednostki. Po publikacji orzeczenia Sądu Konstytucyjnego, prokuratura podjęła dalsze czynności, w tym dokonała rozpytania funkcjonariuszy z jednostki terrorystycznej (którzy nie byli prawnie zobowiązani do odpowiadania na pytania). Prokuratura stwierdziła, że nie jest możliwa identyfikacja sprawców przestępstwa.

W tym samym czasie komendant jednostki antyterrorystycznej został oskarżony o poplecznictwo i następnie prawomocnie skazany na 5 miesięcy pozbawienia wolności. Wcześniej został on usunięty ze stanowiska przez Ministra Spraw Wewnętrznych, ale po okresie zawieszenia został przeniesiony na inne stanowisko służbowe.

W postępowaniu cywilnym Skarżący uzyskali zadośćuczynienie w wysokości 5000 euro (domagali się 25000 euro) dla każdego z nich za naruszenie prawa chronionego przez art. 3 EKPCz.

• Skoro naruszenie praw Skarżących zostało rozpoznane przez organy krajowe (w szczególności sąd konstytucyjny i sądy cywilne) oraz zostało zasądzone zadośćuczynienie za nieludzkie traktowanie, skarga w zakresie naruszenia art. 3 EKPCz w wymiarze materialnym może zostać wykreślona z listy na podstawie art. 37 ust. 1 lit. c EKPCz (§ 102).

• Utrata statusu ofiary naruszenia art. 3 EKPCz następuje jedynie wówczas, gdy zostało zapłacone zadośćuczynienie oraz przeprowadzono efektywne postępowanie karne, mające na celu identyfikację i ukaranie winnych. (§ 107–108) W konsekwencji zagadnienie statusu ofiary oraz kwestia naruszenia art. 3 EKPCz w wymiarze proceduralnym się przenikają. (§ 109)

• Chociaż brak przedstawienia niektórych istotnych informacji przez Skarżących w skardze, może być poczytywany jako nadużycie prawa do skargi, to Trybunał musi ustalić, że celem Skarżących było wprowadzenie Trybunału w błąd. Odrzucenie wniosku ze względu na nadużycie prawa do złożenia skargi jest bowiem środkiem wyjątkowym (§ 110) W realiach sprawy Skarżący skoncentrowali się na kwestii efektywności postępowania karnego, a zatem brak zaznaczenia w skardze, że toczy się postępowanie cywilne o zadośćuczynienie nie stanowi istotnego i umyślnego wprowadzenia Trybunału w błąd. Nadto Skarżący poinformowali Trybunał o postępowaniu cywilnym w późniejszej fazie postępowania przed ETPCz. (§ 111)

• Obowiązek proceduralny z art. 3 EKPCz nie jest obowiązkiem rezultatu, lecz raczej starannego działania. (§ 132) Aby oceniać postępowanie jako efektywne, musi ono być w stanie doprowadzić do identyfikacji i ukarania winnych, musi być niezależne (w szczególności od osób zamieszanych w przestępstwo), gruntowne, szybkie, a pokrzywdzony powinien mieć dostęp do postępowania karnego na każdym jego etapie. (§ 133–137)

• Postępowanie było prowadzone przez prokuraturę, czyli organ instytucjonalnie niezależny od policji i ministerstwa spraw wewnętrznych. (§ 142) Z drugiej strony prokuratura poprosiła o zidentyfikowanie sprawców, komendanta jednostki terrorystycznej policji, w której sprawcy służyli, a także jednostkę nadrzędną. Chociaż przy badaniu naruszeń praw człowieka przez policję czynności mogą wykonywać policjanci, to jednak niezależność postępowania karnego jest zagrożona, jeżeli potencjalni sprawcy i śledczy należą do tego samego łańcucha dowodzenia. (§ 144)

• Nie znajduje usprawiedliwienia zwlekanie przez prokuraturę z przesłuchaniem niektórych świadków i zaniechanie innych czynności dowodowych. (§ 143) Pokrzywdzeni nie byli także informowani przez prokuraturę o terminach przesłuchania świadków, aby mogli – zgodnie z prawem krajowym – zadawać pytania. (§ 145)

• Postępowanie karne – nawet po decyzji Sądu Konstytucyjnego – nie było szybkie, dogłębne, niezależne i dostępne dla pokrzywdzonych, co zaważyło na naruszeniu art. 3 EKPCz. (§ 149) Państwo nie może zwolnić się z odpowiedzialności za to naruszenie, powołując się na skazanie dowódcy jednostki antyterrorystycznej za poplecznictwo lub trudne warunki śledztwa. (§ 147–148)

Art. 166a i 167 czarnogórskiego kodeksu karnego przewidują kilka typów przestępstw nieludzkiego lub okrutnego traktowania, względnie zadawania poważnego cierpienia. Jeżeli przestępstwa tego dopuszcza się funkcjonariusz publiczny, ustawowe zagrożenie karą jest odpowiednio wyższe. Przestępstwa te są ścigane z urzędu. [§ 58–60] Na mocy art. 387 § 2 czarnogórskiego kodeksu karnego poplecznictwo podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. [§ 61]

Identyfikatory alfanumeryczne na ubiorze służbowym antyterrorystów zostały wprowadzone dopiero w 2017 r. [§ 51–53]

Ofiara; nieludzkie traktowanie; poniżające traktowanie; zadośćuczynienie; obowiązek proceduralny; efektywne postępowanie

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-208589