Ballıktaş Bingöllü v. Turcja 76730/12 WYROK ETPCz z dnia 22-06-2021 r.

Izba

Uczciwość postępowania o wcześniejsze zatarcie skazania i przywrócenie praw publicznych

Art. 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.”

Art. 8 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.
2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.”

Skarżąca została zatrzymana 6 marca 2000 r. Następnie – od 9 marca 2000 r. – przebywała w areszcie. 9 października 2001 r. Skarżąca została skazana na 12 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności za udział w nielegalnej organizacji (Partii Pracujących Kurdystanu). Wobec Skarżącej orzeczono także dożywotni zakaz pełnienia funkcji publicznych. W wówczas sporządzonej przez prokuratora dokumentacji stwierdzono, że termin przewidywalnego przedterminowego zwolnienia z zakładu karnego to 2 września 2007 r., natomiast 2 września 2012 r. miało nastąpić pełne wykonanie wyroku.

12 października 2004 r. opublikowano w dzienniku ustaw nowy kodeks karny. Skarżąca – w związku z potencjalnym zmniejszeniem kary oraz wysokością kary już odbytej – wystąpiła o zawieszenie wykonywania kary. Zgoda ta została wydana przez sąd w Stambule i 5 listopada 2004 r. Skarżąca została zwolniona z zakładu karnego po odbyciu 1705 dni kary. W toku dalszego postępowania Skarżąca wystąpiła o modyfikację wyroku i zastosowanie przepisów nowych (łagodniejszych) w zakresie kary i warunkowego przedterminowego zwolnienia. Karę Skarżącej zmniejszono do 6 lat i 3 miesięcy pozbawienia wolności orzeczeniem z 5 czerwca 2008 r.; Skarżąca wprawdzie wniosła odwołanie od tego orzeczenia, ale wycofała je, toteż postanowienie sądu niższej instancji uprawomocniło się dopiero 11 października 2011 r.

Skarżąca po opuszczeniu zakładu karnego skończyła studia i zdecydowała się wziąć udział w konkursie na wolne stanowisko badawcze na uniwersytecie w Ankarze. 13 grudnia 2011 r. Skarżąca udała się do jednego ze stambulskich sądów, aby uzyskać zaświadczenie z rejestru karnego potrzebne do zainicjowania postępowania o zatarcie skazania. Tego samego dnia została zabrana do zakładu karnego, gdzie przebywała do dnia 18 grudnia 2011 r. W ocenie strony rządowej, Skarżącej zawieszono wykonywanie kary do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie zmniejszenia wyroku. Skoro postanowienie z 5 czerwca 2008 r. uprawomocniło się, to Skarżąca powinna odbyć jeszcze pięć dni kary w celu osiągnięcia wymogu 2/3 odbytej kary, warunkującego prawo do przedterminowego zwolnienia z zakładu karnego.

16 lutego 2012 r. Skarżąca wystąpiła o zatarcie skazania i przywrócenie jej pełni praw publicznych. Skarżąca stwierdziła, że za datę przedterminowego warunkowego zwolnienia należy uważać 5 listopada 2004 r., a nie 18 grudnia 2011 r., wobec błędu władz krajowych. Sąd oddalił wniosek Skarżącej, stwierdzając, że okres próby liczy się od 18 grudnia 2011 r., a zatem upłynie 11 lipca 2013 r.

Po wniesieniu skargi do ETPCz, Skarżąca ponownie wystąpiła o zatarcie skazania i uzyskała zgodę w dniu 9 maja 2014 r. Skarżąca próbowała także wzruszyć decyzję o odmowie zatrudnienia na uniwersytecie, ale skargi do sądów administracyjnych i sądu konstytucyjnego nie przyniosły pożądanego rezultatu.

• Trybunał nie jest związany kwalifikacją prawną podawaną przez Skarżących lub stronę rządową. W realiach sprawy Skarżąca zakwestionowała przede wszystkim kompletny brak uwzględnienia przez sądy krajowe okresu 2004–2011, który w jej ocenie powinien być zaliczony jako okres próby, co przełożyło się na trudności w życiu zawodowym. W tym kontekście należało zbadać sprawę – mimo zarzutów Skarżącej odnoszącej się do art. 5, 6 i 7 EKPCz – z perspektywy art. 6 i 8 EKPCz. (§ 45)

• Skarżąca wyczerpała środki zaskarżenia w niniejszej sprawie (w zakresie zarzucanego nadmiernego formalizmu przy obliczaniu okresu próby). Nie zmienia tego późniejsze postępowanie sądowe w zakresie odmowy zatrudnienia na uniwersytecie. (§ 65–66) Skarżąca ma także status ofiary i to nawet mimo faktu, że w 2014 r. przywrócono jej prawa publiczne; nie odnoszono się bowiem do ewentualnego naruszenia jej praw w postępowaniu w 2012 r. oraz nie zaoferowano zadośćuczynienia. (§ 67–69)

• Kwestia jurysdykcji (także ratione materiae) musi podlegać badaniu z urzędu przez Trybunał. (§ 53) Co do zasady nie można powoływać się na art. 8 EKPCz, jeżeli utraciło się reputację na skutek własnych czynów (w szczególności przestępstw). Z drugiej jednak strony, Skarżąca powołuje się nie na czyny, za które została skazana, lecz raczej na kwestię momentu odzyskania praw publicznych. (§ 54) Skoro Skarżąca miała zastrzeżenia przede wszystkim do kwestii potencjalnego zatrudnienia na uniwersytecie, skargę w zakresie art. 8 EKPCz należy rozpatrywać przy użyciu standardów właściwych dla sporów pracowniczych. (§ 55) W orzecznictwie ETPCz przyjmowano, że z jednej strony nie ma ogólnego prawa do zatrudnienia, czy dostępu do służby publicznej; z drugiej jednak strony zakaz zatrudnienia może rodzić bardzo głębokie skutki dla Skarżącego. Art. 8 EKPCz może znaleźć zastosowanie w zakresie spraw pracowniczych, jeżeli ograniczenie w zatrudnieniu albo wynika z życia prywatnego Skarżącego, albo skutki dla życia prywatnego Skarżącego są bardzo poważne. (§ 56–57) W przypadku oceny surowości skutków, należy brać pod uwagę czynniki obiektywne i subiektywne, a także porównywać życie Skarżącego przed i po zastosowaniu określonego środka. (§ 58) W realiach sprawy Skarżąca nie udowodniła trudności związanych z przedłużeniem okresu próby (np. niemożności znalezienia pracy w sektorze prywatnym). Skarżąca nie została pozbawiona prawa do wykonywania określonego zawodu, a jedynie prawa dostępu do służby cywilnej. (§ 60) W konsekwencji poziom dolegliwości nie osiągnął takiego poziomu, aby można było zastosować art. 8 EKPCz. (§ 61) W konsekwencji skarga musi podlegać odrzuceniu jako niezgodna z jurysdykcją Trybunału ratione materiae. (§ 62)

• Kwestie związane z warunkowym przedterminowym zwolnieniem nie są „sprawą karną” w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPCz. (§ 48) Kwestia dalszego figurowania w rejestrze karnym może być jednak uznana za sprawę o charakterze cywilnym. (§ 49) W realiach sprawy prowadzone postępowanie (o przywrócenie praw publicznych) miało duży wpływ na m.in. możliwość zatrudnienia. (§ 50) W konsekwencji należało uznać, że art. 6 ust. 1 EKPCz ma zastosowanie, ponieważ spór krajowy dotyczył „praw i obowiązków o charakterze cywilnym”. (§ 51)

• Art. 6 EKPCz wymaga nie tylko dostępu do sądu, ale także właściwego rozpatrzenia faktów, dowodów i argumentacji stron. (§ 74) Trybunał jednak nie zajmuje się błędami sądów krajowych w stosowaniu prawa, o ile nie naruszają one Konwencji. ETPCz nie działa jako czwarta instancja, więc musi się ograniczyć do eliminowania oczywistych błędów sądów, prowadzących do arbitralnych lub oczywiście nierozsądnych rozstrzygnięć. (§ 75–77) Sprawa Skarżącej została sprawiedliwie rozpatrzona przez sądy krajowe. Nie może być uznana za rażący błąd sądu krajowego dość rozsądna interpretacja, że wykonywanie kary wobec Skarżącej w latach 2004–2011 było zawieszone, a zatem termin do zatarcia skazania w tym czasie nie biegł. (§ 78–82) W konsekwencji nie doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 EKPCz. (§ 83)

Zgodnie z obowiązującym w 2004 r. kodeksem postępowania karnego, wykonywanie kary może zostać zawieszone, jeżeli istnieje podejrzenie, że nie będzie konieczne wykonanie całego wyroku. [§ 33] Stosownie do kodeksu karnego wykonawczego, warunkowe przedterminowe zwolnienie mogło zostać udzielone po odbyciu 2/3 kary. Okres próby jest połową czasu faktycznego odbywania kary. Wyrok uznaje się za wykonany, jeżeli warunkowo zwolniony stosował się do warunków zwolnienia w okresie próby i cechował się właściwym zachowaniem. [§ 36] Osoba skazana za przestępstwo umyślne w okresie odbywania kary pozbawienia wolności (a także w okresie próby po warunkowym przedterminowym zwolnieniu) nie może ubiegać się o stanowiska w służbie cywilnej (także na uniwersytecie). [§ 37] Ustawa o służbie cywilnej określa jednak wymóg, że nie mogą wstąpić do służby cywilnej (także w ramach uniwersytetu) osoby skazane za przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu państwowemu i to nawet jeżeli okres próby został pomyślnie ukończony. [§ 40] W takiej sytuacji stosuje się jednak przepis o częściowym zatarciu skazania i przywróceniu praw publicznych, co jest możliwe na podstawie orzeczenia sądu po upływie trzech lat od wykonania wyroku. [§ 41]

Zatarcie skazania; pozbawienie praw publicznych; zatrudnienie; życie prywatne; prawo do sądu

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-210755

W § 56 uzasadnienia orzeczenia ETPCz szeroko przytacza sprawy związane z zależnością art. 8 EKPCz i kwestii zatrudnienia. Podobny przegląd spraw dotyczących art. 6 EKPCz i prawidłowości wyroków sądowych znajduje się w § 76 uzasadnienia orzeczenia.