Lobbing w służbie społeczeństwa czyli rzecz o odczarowaniu pewnego pojęcia

Jedną z zasad poprawności językowej jest dostosowanie języka, za pomocą którego udzielamy informacji, do odbiorcy komunikatu. Innymi słowy, jeśli jestem specjalistą i rozmawiam z innym specjalistą, używanie języka specjalistycznego, a więc np. stosowanie terminologii, jest jak najbardziej stosowne. Jednak jeśli w ten sam sposób będę rozmawiać z sąsiadką (która nie zajmuje się daną branżą, a więc nie będzie w stanie mnie zrozumieć), to moje zachowanie będzie już dalekie od wzorcowego.

Podobny problem pojawia się w przypadku języka urzędowego. Jego nadawcą są urzędnicy, a odbiorcami różni odbiorcy usług publicznych. Dla części z nich język urzędowy może być w pełni zrozumiały, jednak dla innych może stanowić barierę nie do pokonania. Prowadzi do trudnej sytuacji, ponieważ brak zrozumienia tekstu urzędowego sprawia, że niemożliwe jest podjęcie właściwych działań przez odbiorcę. W tej sytuacji tracą dwie strony – urząd, który nie może wyegzekwować tego, czego potrzebuje, oraz odbiorca, ponieważ nie rozumie, czego się od niego oczekuje, więc nie może podjąć działania.

Z tego powodu coraz częściej zwraca się uwagę na problem, jakim jest skuteczna komunikacja. Nie chodzi tylko o to, by tekst urzędowy był sporządzony dobrze pod kątem formalnym (choć oczywiście jest to niezbędne), lecz także o to, by był możliwie zrozumiały dla odbiorcy. Prosty język urzędowy jest z pewnością bardziej zrozumiały, a także zgodny z poprawną polszczyzną, czego nie zawsze można powiedzieć o tekstach urzędowych.

Na stronie internetowej Służby Cywilnej znajduje się zakładka poświęcona w całości prostemu językowi urzędowemu (https://www.gov.pl/web/sluzbacywilna/prosty-jezyk). Zamieszczono tam zasady prostego języka (bardzo szczegółowe):

1. Myśl o odbiorcy, przyjmij jego perspektywę.
2. Pisz do ludzi, często używaj form osobowych. Do odbiorcy zwracaj się bezpośrednio i pisz o swojej instytucji „my”.
3. Na początku napisz o tym, co najważniejsze.
4. Ułóż wypowiedź w logicznym porządku.
5. Używaj nagłówków, które uporządkują strukturę tekstu i pozwolą odbiorcy szybko zorientować się, w której jest sekcji i czego ona dotyczy.
6. Stosuj listy (wyliczenia) i twórz tabele.
7. Twórz krótkie zdania – do 15-20 wyrazów.
8. Unikaj wielosłowia. Nie pisz o pisaniu. Pisz zwięźle, rzeczowo i na temat.
9. Stosuj naturalny szyk zdania. W języku w polskim jest to rzeczownik, a dopiero potem czasownik. Unikaj wtrąceń.
10. Zadbaj o to, by w tekście było więcej czasowników niż rzeczowników. Czasowniki ożywiają przekaz, nadają kierunek działaniom i pokazują, kto za nimi stoi.
11. Unikaj strony biernej. Unikaj konstrukcji typu: być lub zostać + imiesłowów przymiotnikowy.
12. Unikaj imiesłowów, które kończą się na –ąc lub –ący, -ąca, -ące.
13. Unikaj rzeczowników odczasownikowych. To te, które kończą się na –anie, -enie, -cie. Łączą się z nimi zwroty: w razie (…), z powodu (…), na skutek (…), w celu (…), dlatego staraj się ich nie używać.
14. Unikaj nieosobowych form czasownika. To te, które kończą się na –no, -to.
15. Używaj języka z rozwagą. Wybieraj krótsze i prostsze słowa, nie te rozbudowane, wielosylabowe, obcobrzmiące.
16. Używaj słów dobrze znanych, które brzmią swojsko. Unikaj przesady, patosu i podniosłego stylu.
17. Wybieraj słowa o konkretnym znaczeniu, nie rzeczowniki abstrakcyjne.
18. Unikaj żargonu prawnego, technicznego, specjalistycznego słownictwa. Jeśli wprowadzasz trudne terminy, wyjaśnij je.
19. Staraj się napisać własnymi słowami np. o tym, dlaczego, na jakiej podstawie działasz, co z tych działań wynika dla odbiorcy komunikatu itp., tak aby zrozumiał twój przekaz, i aby ten przekaz był dla odbiorcy użyteczny.
20. Podstawę prawną dla podejmowanych działań podaj niżej, najlepiej na końcu tekstu.
21. Używaj poprawnej polszczyzny.[1]

Na stronie znajduje się także dokument „Upowszechnianie prostego języka. Zalecenie Szefa Służby Cywilnej”, który został skierowany przez Szefa Służby Cywilnej do wszystkich członków korpusu służby cywilnej. Zalecenia dotyczące prostego języka zostały wypracowane przez członków Zespołu ds. promocji prostego języka w urzędach administracji rządowej.

Nie tylko administracja publiczna zwraca uwagę na kwestię prostego języka. Coraz częściej tym zagadnieniem zajmują się również inne organizacje. Przykładowo PZU dostrzega potrzebę stosowania języka zrozumiałego dla odbiorców. Zauważono, że: „Posługiwanie się prostym językiem to warunek skutecznej komunikacji i dobrych relacji z klientami, akcjonariuszami i partnerami biznesowymi. Dlatego dbamy o to, aby kierowane do nich pisma i informacje były jasne i zrozumiałe. W ten sposób pracujemy na ich zaufanie”[2]. Z tego powodu Grupa PZU zdecydowała się otworzyć Biuro Prostego Języka. Jego zadaniem jest redagowanie i upraszczanie pism i informacji oraz nadawanie im przejrzystej graficznie formy[3].

W PZU stworzono również aplikację, dzięki której pracownicy „mogą sprawdzić, czy tekst, który napisali, odpowiada regułom prostego języka i uzyskać podpowiedź, jaka forma jest właściwa”[4].

W ostatnim czasie odbywa się też coraz więcej szkoleń z zakresu poprawnej polszczyzny i prostego języka. Są to zarówno szkolenia stacjonarne, jak i zdalne, płatne, jak i bezpłatne. Powstaje również wiele publikacji z tego zakresu.  Jedną z nich jest „Encyklopedia prostej polszczyzny”, która jest dostępna online[5]. Została zredagowane we współpracy Fundacji Języka Polskiego oraz Biura Prostego Języka PZU. Książka składa się z trzech części:

W części pierwszej zamieszczamy przegląd słownictwa, którym posługują się pracownicy korporacji. Zasób ten jest pełen anglicyzmów i językowych hybryd, często o nieustabilizowanej pisowni. Jako przeciwwagę do każdego z tych haseł proponujemy prostsze, naturalne, przeważnie polskie odpowiedniki.

W części drugiej przedstawiamy wyrazy, które przysparzają trudności językowych. Zwracamy uwagę na pułapki gramatyczne oraz te związane ze znaczeniem, pochodzeniem czy łączliwością słów. Rozwijamy i utrwalamy właściwe nawyki językowe.

Dobra komunikacja opiera się na zasadach, które umieściliśmy w części trzeciej. Omawiamy w niej trzy poziomy tworzenia wypowiedzi: tekstu jako całości, poszczególnych zdań oraz słów i związków, w które wchodzą.

W tekście możemy znaleźć informacje, które są przydatne nie tylko pracownikom, lecz mogą okazać się interesujące dla każdego z nas. Warto bowiem pamiętać, że zasady prostego języka mogą – a nawet powinny – być stosowane nie tylko przez urzędników (a więc w prostym języku urzędowym), lecz także przez każdego z nas w języku, którym posługujemy się codziennie.

[1] https://www.gov.pl/web/sluzbacywilna/prosty-jezyk (dostęp: 12.12.2022 r.).

[2] https://www.pzu.pl/grupa-pzu/o-nas/prosty-jezyk (dostęp: 12.12.2022 r.).

[3] Tamże.

[4] Tamże.

[5] https://www.pzu.pl/_fileserver/item/1536673 (dostęp: 12.12.2022 r.).

Marta Gastoł