Thompson v. Rosja 36048/17 WYROK ETPCz z dnia 30-03-2021 r.

Izba

Porwanie rodzicielskie

Art. 8 EKPCz
,,1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.
2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób.”

Art. 14 EKPCz
,,Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.”

Art. 5 Protokołu nr 7 do EKPCz
,,Małżonkom przysługują równe prawa i obowiązki o charakterze cywilno-prawnym w stosunkach wynikających z małżeństwa, tak pomiędzy nimi, jak w stosunkach z ich dziećmi, w trakcie trwania małżeństwa i w związku z jego rozwiązaniem. Niniejszy artykuł nie stoi na przeszkodzie podjęciu przez Państwo środków koniecznych do zabezpieczenia dobra dzieci.”

Skarżący wraz ze swoją żoną (Yu.T.) i córką (Skarżącą) osiedlili się w Hiszpanii. Pewnego dnia Skarżący otrzymał od Yu.T. telefon z informacją, że wraz z ich wspólnym dzieckiem znajdują się na lotnisku i wracają do ojczystego kraju (Rosji). Dzięki zaangażowaniu hiszpańskich i rosyjskich organów, Skarżący poznał dokładne miejsce pobytu swojej zstępnej. Po przyjeździe ojca do Rosji, z pomocą pracowników biura Rzecznika Praw Dziecka, rodzice podjęli, jak się później okazało bezowocną, próbę pozasądowego rozwiązania konfliktu.

Wskutek bezskutecznej próby dojścia do konsensusu między małżonkami, Skarżący, powołując się na postanowienia Konwencji haskiej dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, złożył do sądu wniosek, domagając się powrotu Skarżącej do Hiszpanii. Yu.T. sprzeciwiła się złożonemu wnioskowi powołując się na dobro dziecka. Sąd oddalił przedmiotowy wniosek stwierdzając, że istnieje poważne ryzyko negatywnego wpływu przeprowadzki na stan psychiczny dziecka, ponieważ Skarżąca jest w wieku, w którym jej więź z matką jest bardzo silna zarówno pod względem fizjologicznym, jak i psychicznym, a sytuacja finansowa Yu.T. i wyrażana przez nią chęć wniesienia pozwu rozwodowego uniemożliwiają wspólną przeprowadzkę.

Skarżący zażalił wydane postanowienie, jednak sąd wyższej instancji utrzymał je w mocy. Skład orzekający, mimo uznania działań podjętych przez matkę za bezprawne, powtórzył w uzasadnieniu argumentację przedstawioną w zaskarżonym orzeczeniu i zauważył, że Yu.T. nie utrudnia Skarżącemu kontaktu z dzieckiem, wobec czego ojciec w dalszym ciągu może brać udział w wychowywaniu Skarżącej. Przy ocenie niniejszej sprawy sąd wziął również pod uwagę, że Skarżąca zasymilowała się już w Rosji.

• Naruszenie przez jednostkę prawa do poszanowania życia rodzinnego innej jednostki rodzi po stronie państwa obowiązek zapewnienia pokrzywdzonym przywrócenia możliwości z jego korzystania. (§55-56)

• Rozstrzygnięcie, czy zmiana miejsca zamieszkania Skarżącej była bezprawna w rozumieniu art. 3 Konwencji haskiej, wymaga ustalenia: (1) miejsca stałego pobytu Skarżącej bezpośrednio przed jej uprowadzeniem; (2) czy Skarżący miał prawo do opieki nad Skarżącą bezpośrednio przed uprowadzeniem; oraz (3) czy Skarżący faktycznie wykonywał swoje prawo do opieki nad Skarżącą w czasie uprowadzenia. Po przeprowadzeniu wskazanego testu, zważając na okoliczności przedmiotowej sprawy, należy stwierdzić, że zmiana miejsca pobytu dziecka była bezprawna, a decyzje podjęte przez sądy krajowe były oparte na, irrelewantnych z perspektywy powyższego badania, czynnikach. (§60-62)

• Mimo, że art. 13 Konwencji haskiej nie zawiera katalogu zamkniętego okoliczności, które uzasadniałyby stwierdzenie istnienia poważnego ryzyka dla sfery psychicznej lub fizycznej dziecka, nie może być on odczytywany, w świetle art. 8 EKPCz, nieracjonalne szeroko. Wyjątek określony w art. 13 (b) Konwencji haskiej dotyczy wyłącznie sytuacji, które wykraczają poza to, czego można by od dziecka racjonalnie oczekiwać. (§65)

• Wyjątki od powrotu na podstawie Konwencji haskiej muszą być interpretowane ściśle, a krzywda, o której mowa w art. 13 (b) Konwencji haskiej nie może wynikać wyłącznie z oddzielenia od rodzica, który był odpowiedzialny za bezprawne usunięcie lub zatrzymanie. Taka separacja, jakkolwiek trudna dla dziecka, nie spełnia automatycznie testu poważnego ryzyka. (§68)

• Okoliczności ujawnione przed sądem w niniejszej sprawie obiektywnie nie wykluczały powrotu matki wraz z dzieckiem. Nie stwierdzono, że Yu.T. nie miała dostępu do terytorium Hiszpanii lub że po powrocie spotkałaby się z sankcjami karnymi. Ponadto, nic nie wskazywało na to, że Skarżący mógłby aktywnie uniemożliwiać Yu.T. widywanie się ze Skarżącą w Hiszpanii lub mógłby pozbawić matkę praw rodzicielskich lub opieki. (§69)

• Nie można pozwolić, aby rodzic – poprzez bezprawne zabranie lub zatrzymanie dziecka – stworzył sytuację, która jest potencjalnie szkodliwa dla dziecka, a następnie powoływał się na nią w celu stwierdzenia istnienia poważnego zagrożenia dla dziecka (§70)

• Kwestie opieki i dostępu nie powinny być rozpatrywane w postępowaniu wszczętym na podstawie Konwencji haskiej. W konsekwencji, w niniejszej sprawie błędne było założenie przez sądy krajowe, że w przypadku powrotu do Hiszpanii Skarżąca zostanie umieszczony pod opieką lub kuratelą Skarżącego. (§72)

Konwencja haska dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę
– Art. 3
,,Uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne, jeżeli:
a) nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, oraz
b) w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie.’’
[,,The removal or the retention of a child is to be considered wrongful where –
(a) it is in breach of rights of custody attributed to a person, an institution or any other body, either jointly or alone, under the law of the State in which the child was habitually resident immediately before the removal or retention; and
(b) at the time of removal or retention those rights were actually exercised, either jointly or alone, or would have been so exercised but for the removal or retention…’’]
– Art. 13
,,Bez względu na postanowienia artykułu poprzedzającego władza sądowa lub administracyjna państwa wezwanego nie jest obowiązana zarządzić wydanie dziecka, jeżeli osoba, instytucja lub organizacja sprzeciwiająca się wydaniu dziecka wykaże, że:
b) istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia.
Władza sądowa lub administracyjna może również odmówić zarządzenia powrotu dziecka, jeżeli stwierdzi, że dziecko sprzeciwia się powrotowi oraz że osiągnęło ono wiek i stopień dojrzałości, przy którym właściwe jest uwzględnienie jego opinii.

[,,Notwithstanding the provisions of the preceding Article, the judicial or administrative authority of the requested State is not bound to order the return of the child if the person, institution or other body which opposes its return establishes that –
…
(b) there is a grave risk that his or her return would expose the child to physical or psychological harm or otherwise place the child in an intolerable situation.
In considering the circumstances referred to in this Article, the judicial and administrative authorities shall take into account the information relating to the social background of the child provided by the Central Authority or other competent authority of the child’s habitual residence.’’]

Sprawozdanie wyjaśniające do Konwencji haskiej
,,24. (…) prawo do tego, by nie było odbierane lub zatrzymywane w imię mniej lub bardziej spornych praw dotyczących jego osoby, jest jednym z najbardziej obiektywnych przykładów tego, co stanowi interes dziecka.
(…) Prawdziwą ofiarą „porwania dziecka” jest samo dziecko, które cierpi z powodu nagłego zachwiania jego stabilności, traumatycznej utraty kontaktu z rodzicem, który kierował jego wychowaniem, niepewności i frustracji, które wynikają z konieczności dostosowania się do obcego języka, nieznanych warunków kulturowych oraz nieznanych nauczycieli i krewnych.
25. W związku z tym uprawnione jest twierdzenie, że oba przedmioty konwencji – jeden o charakterze prewencyjnym, drugi mający na celu zapewnienie natychmiastowej reintegracji dziecka z jego zwykłym środowiskiem – odpowiadają określonej koncepcji tego, co stanowi „najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka”. Jednakże (…) należy przyznać, że odebranie dziecka może być czasami uzasadnione obiektywnymi powodami, które dotyczą albo jego osoby, albo środowiska, z którym jest ono najbardziej związane. Dlatego też Konwencja uznaje potrzebę wprowadzenia pewnych wyjątków od ogólnych zobowiązań przyjętych przez państwa w celu zapewnienia szybkiego powrotu dzieci, które zostały bezprawnie zabrane lub zatrzymane.
71. … z punktu widzenia konwencji zabranie dziecka przez jednego ze współposiadaczy bez zgody drugiego jest równie bezprawne, a ta bezprawność wynika w tym konkretnym przypadku nie z działania z naruszeniem określonego prawa, lecz z faktu, że takie działanie nie uwzględnia praw drugiego rodzica, które są chronione prawem, i zakłóciło ich normalne wykonywanie. W takich sytuacjach najpełniej ujawnia się prawdziwy charakter konwencji: nie chodzi w niej o ustalenie osoby, do której w przyszłości będzie należała piecza nad dzieckiem, ani o sytuacje, w których może okazać się konieczna zmiana orzeczenia o przyznaniu wspólnej pieczy na podstawie faktów, które uległy później zmianie. Ma on na celu, mówiąc prościej, zapobieżenie sytuacji, w której na późniejsze orzeczenie w tej sprawie miałaby wpływ zmiana okoliczności spowodowana jednostronnym działaniem jednej ze stron.
34. … [wyjątki] od zasady dotyczącej powrotu dziecka muszą być stosowane tylko w takim zakresie, w jakim sięgają, i nie dalej. Oznacza to przede wszystkim, że należy je interpretować w sposób zawężający, jeżeli Konwencja nie ma się stać martwą literą ….
114. Jeżeli chodzi o art. 13, w części wstępnej akapitu pierwszego podkreśla się, że ciężar udowodnienia faktów określonych w lit. a) i b) spoczywa na osobie, która sprzeciwia się powrotowi dziecka …’’
[,,24. … [the philosophy of the Hague Convention] can be defined as follows: the struggle against the great increase in international child abductions must always be inspired by the desire to protect children and should be based upon an interpretation of their true interests. … the right not to be removed or retained in the name of more or less arguable rights concerning its person is one of the most objective examples of what constitutes the interests of the child.
… the true victim of the ‘childnapping’ is the child himself, who suffers from the sudden upsetting of his stability, the traumatic loss of contact with the parent who has been in charge of his upbringing, the uncertainty and frustration which come with the necessity to adapt to a strange language, unfamiliar cultural conditions and unknown teachers and relatives.
25. It is thus legitimate to assert that the two objects of the Convention – the one preventive, the other designed to secure the immediate reintegration of the child into its habitual environment – both correspond to a specific idea of what constitutes the ‘best interests of the child’. However, … it has to be admitted that the removal of the child can sometimes be justified by objective reasons which have to do either with its person, or with the environment with which it is most closely connected. Therefore, the Convention recognizes the need for certain exceptions to the general obligations assumed by States to secure the prompt return of children who have been unlawfully removed or retained.
71. … from the Convention’s standpoint, the removal of a child by one of the joint holders without the consent of the other, is equally wrongful, and this wrongfulness derives in this particular case, not from some action in breach of a particular law, but from the fact that such action has disregarded the rights of the other parent which are also protected by law, and has interfered with their normal exercise. The Convention’s true nature is revealed most clearly in these situations: it is not concerned with establishing the person to whom custody of the child will belong at some point in the future, nor with the situations in which it may prove necessary to modify a decision awarding joint custody on the basis of facts which have subsequently changed. It seeks, more simply, to prevent a later decision on the matter being influenced by a change of circumstances brought about through unilateral action by one of the parties.
34. … [the exceptions] to the rule concerning the return of the child must be applied only as far as they go and no further. This implies above all that they are to be interpreted in a restrictive fashion if the Convention is not to become a dead letter …
114. With regard to Article 13, the introductory part of the first paragraph highlights the fact that the burden of proving the facts stated in sub-paragraphs (a) and (b) is imposed on the person who opposes the return of the child …’’]

Część VI Przewodnika dobrych praktyk w ramach Konwencji haskiej
„29. Wyjątek dotyczący poważnego ryzyka opiera się na „podstawowym interesie każdej osoby, aby nie być narażoną na niebezpieczeństwo fizyczne lub psychiczne lub aby nie być umieszczoną w sytuacji nie do przyjęcia.
34. Termin „poważny” kwalifikuje ryzyko, a nie krzywdę dziecka. Wskazuje on, że ryzyko musi być rzeczywiste i osiągnąć taki poziom powagi, aby można je było określić jako „poważne”. Jeśli chodzi o poziom krzywdy, musi ona stanowić „sytuację nie do zaakceptowania”, to znaczy taką, której tolerowania nie można oczekiwać od pojedynczego dziecka. Względny poziom ryzyka niezbędny do uznania go za poważny może być jednak różny, w zależności od charakteru i powagi potencjalnej szkody wyrządzonej dziecku.
40. W pierwszym kroku sąd powinien rozważyć, czy twierdzenia mają taki charakter, są na tyle szczegółowe i rzeczowe, że mogą stanowić poważne ryzyko. Jest bardzo mało prawdopodobne, aby szerokie lub ogólne twierdzenia były wystarczające.
41. Jeżeli sąd przechodzi do drugiego etapu, ustala, czy jest przekonany, że wyjątek dotyczący poważnego zagrożenia powrotu dziecka został ustanowiony poprzez zbadanie i ocenę dowodów przedstawionych przez osobę sprzeciwiającą się powrotowi dziecka / zebranych informacji oraz poprzez uwzględnienie dowodów / informacji dotyczących środków ochronnych dostępnych w państwie zwykłego pobytu. Oznacza to, że nawet jeżeli sąd ustali, że istnieją wystarczające dowody lub informacje wskazujące na elementy potencjalnej krzywdy lub sytuacji nie do zniesienia, to przy ocenie, czy wyjątek poważnego zagrożenia został ustanowiony, musi jednak należycie rozważyć okoliczności jako całość, w tym to, czy dostępne są odpowiednie środki ochrony lub czy może zaistnieć potrzeba ich wprowadzenia w celu ochrony dziecka przed poważnym ryzykiem takiej krzywdy lub sytuacji nie do zniesienia.
72. W niektórych sytuacjach rodzic biorący jednoznacznie twierdzi, że nie wróci do państwa zwykłego pobytu i że rozłąka dziecka z rodzicem biorącym, jeśli wróci, jest nieunikniona. W takich przypadkach, nawet jeśli powrót biorącego rodzica z dzieckiem w większości przypadków uchroniłby dziecko przed poważnym zagrożeniem, wszelkie wysiłki zmierzające do wprowadzenia środków ochrony lub ułatwienia powrotu rodzica mogą okazać się nieskuteczne, ponieważ sąd nie może, co do zasady, zmusić rodzica do powrotu. Należy podkreślić, że co do zasady nie można pozwolić, aby rodzic – poprzez bezprawne zabranie lub zatrzymanie dziecka – stworzył sytuację, która jest potencjalnie szkodliwa dla dziecka, a następnie powoływał się na nią w celu stwierdzenia istnienia poważnego zagrożenia dla dziecka.”
[,, 29. The grave risk exception is based on “the primary interest of any person in not being exposed to physical or psychological danger or being placed in an intolerable situation.
34. The term ‘grave’ qualifies the risk and not the harm to the child. It indicates that the risk must be real and reach such a level of seriousness to be characterised as ‘grave’. As for the level of harm, it must amount to an “intolerable situation”, that is, a situation that an individual child should not be expected to tolerate. The relative level of risk necessary to constitute a grave risk may vary, however, depending on the nature and seriousness of the potential harm to the child.
40. As a first step, the court should consider whether the assertions are of such a nature, and of sufficient detail and substance, that they could constitute a grave risk. Broad or general assertions are very unlikely to be sufficient.
41. If it proceeds to the second step, the court determines whether it is satisfied that the grave risk exception to the child’s return has been established by examining and evaluating the evidence presented by the person opposing the child’s return / information gathered, and by taking into account the evidence / information pertaining to protective measures available in the State of habitual residence. This means that even where the court determines that there is sufficient evidence or information demonstrating elements of potential harm or of an intolerable situation, it must nevertheless duly consider the circumstances as a whole, including whether adequate measures of protection are available or might need to be put in place to protect the child from the grave risk of such harm or intolerable situation, when evaluating whether the grave risk exception has been established.
72. In some situations, the taking parent unequivocally asserts that they will not go back to the State of the habitual residence, and that the child’s separation from the taking parent, if returned, is inevitable. In such cases, even though the taking parent’s return with the child would in most cases protect the child from the grave risk, any efforts to introduce measures of protection or arrangements to facilitate the return of the parent may prove to be ineffectual since the court cannot, in general, force the parent to go back. It needs to be emphasised that, as a rule, the parent should not – through the wrongful removal or retention of the child – be allowed to create a situation that is potentially harmful to the child, and then rely on it to establish the existence of a grave risk to the child.“]

Porwanie rodzicielskie; Konwencja haska; art. 8 EKPCz; prawo do poszanowania życia rodzinnego

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-208878