Strøbye i Roselind v. Dania 25802/18, 27338/18 WYROK ETPCz z dnia 02-02-2021 r.

Izba

Pozbawienie praw wyborczych

Art. 14 EKPCz
„Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.”

Art. 3 Protokołu nr 1 do EKPCz
„Wysokie Układające się Strony zobowiązują się organizować w rozsądnych odstępach czasu wolne wybory oparte na tajnym głosowaniu, w warunkach zapewniających swobodę wyrażania opinii ludności w wyborze ciała ustawodawczego.”

Skarżący zostali odpowiednio w 1984 i 2009 roku pozbawieni zdolności do czynności prawnych (ubezwłasnowolnieni). Na rzecz obu Skarżących ustanowiono opiekę. Obaj cierpią na niedorozwój lub niepełnosprawność umysłową. W związku z brakiem zdolności do czynności prawnych nie mieli oni prawa wyborczego, a w związku z tym nie mogli głosować m.in. w wyborach parlamentarnych 18 czerwca 2015 roku.

W 2016 roku zmieniono prawo krajowe w ten sposób, że osoby ubezwłasnowolnione otrzymały prawo wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz wyborach lokalnych i regionalnych.

Skarżący zainicjowali postępowanie w I instancji zarzucając państwu, że niesłusznie odmówiono im prawa do głosowania w wyborach parlamentarnych. Zarówno sąd I instancji jak i Sąd Najwyższy wskazały, że Konstytucja wyraźnie wskazuje, że osoby ubezwłasnowolnione nie mają prawa wyborczego natomiast orzecznictwo ETPCz nie wskazuje na niezgodność takiego przepisu prawa z Konwencją. Sąd Najwyższy w orzeczeniu ze stycznia 2018 roku wskazał na różnice między stanem faktycznym sprawy a sprawą Alajos Kiss v. Węgry (m.in. pod kątem przesłanek ubezwłasnowolnienia, jego form, kontroli sędziowskiej, odsetka obywateli pozbawionych prawa wyborczego), a także podkreślił, że na podstawie prawa duńskiego możliwe jest ustanowienie kuratora i utrzymanie zdolności do czynności prawnych, zaś ubezwłasnowolnienie stanowi ostateczny środek, który stosowany jest do marginalnego odsetka obywateli, ok. 2000 osób w całym kraju.

Również w 2018 roku zainicjowany został proces legislacyjny ustanawiający jedynie częściowe ograniczenie zdolności do czynności prawnych – do określonego rodzaju spraw lub części majątku. Ten rodzaj ograniczenia zdolności pozwalałby na utrzymanie prawa wyborczego. Stosowna zmiana ustawodawcza weszła w życie 1 stycznia 2019 roku.

Obaj Skarżący z sukcesem wnieśli o zmianę swojego statusu w związku ze zmianą prawa. Obaj mają prawo głosu w wyborach powszechnych.

• Choć Artykuł 3 Protokołu 1 do Konwencji nie odnosi się wprost do „zgodności z prawem”, to niewątpliwie zgodność środka z prawem wywodzi się z zasady praworządności, która stanowi podłoże dla każdego z konwencyjnych artykułów. (§ 95)

• Pozbawienie praw wyborczych może być dokonywane w uzasadnionym celu jakim jest zapewnienie, że tylko osoby zdolne do oceny konsekwencji swoich świadomych decyzji powinny mieć możliwość decydowania o sprawach publicznych. (§ 97)

• Co do zasady margines oceny przy zastosowaniu Artykułu 3 Protokołu nr 1 do Konwencji jest szeroki, natomiast powinien on być węższy, gdy ograniczenie dotyczy praw osób wymagających szczególnej ochrony, tak jak osoby z niepełnosprawnością intelektualną. (§ 113)

Konstytucja Królestwa Danii
-Art. 29
„1) Każdy z obywateli duńskich, który stale zamieszkuje w Królestwie i który osiągnął wiek wymagany dla prawa głosowania, określony w ustępie 2 niniejszego paragrafu, ma prawo głosowania w wyborach do Folketingu, o ile nie został uznany za niezdolnego do kierowania swymi sprawami. Ustawa określi, w jakich granicach skazanie bądź korzystanie z pomocy społecznej dla ubogich pociąga za sobą utratę prawa głosowania.”

(źródło tłumaczenia: http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/dania.html)

Ustawa o wyborach parlamentarnych
W 1997 r. artykuł 1 stanowił: „Każda osoba, która jest obywatelem Danii, ukończyła 18 lat i ma stałe miejsce zamieszkania w kraju, ma prawo do głosowania w wyborach powszechnych, chyba że lub podlega opiece połączonej z pozbawieniem zdolności do czynności prawnych na podstawie art. 6 ustawy o opiece”. W 2019 r. artykuł 1 stanowił: „Każda osoba będąca obywatelem Danii, która ukończyła 18 lat i posiada stałe miejsce zamieszkania w państwie, ma prawo do głosowania w wyborach powszechnych, chyba że jest pozbawiona zdolności do czynności prawnych”.

[In 1997, section 1 set out: “Any person who is a Danish national, has attained the age of 18 and has a permanent home in the realm shall have the right to vote in general elections unless he or she is subject to guardianship combined with deprivation of legal capacity under section 6 of the Guardianship Act.”. In 2019, section 1, set out: “Any person who is a Danish national, has attained the age of 18 and has a permanent home in the realm shall have the right to vote in general elections unless he or she is legally incompetent.”]

Ustawa o opiece
-Art. 5
“(1) Nakaz opieki można wydać w stosunku do każdej osoby, która nie jest w stanie zarządzać swoimi sprawami z powodu zaburzeń psychicznych, w tym ciężkiej demencji, upośledzenia umysłowego lub innego poważnego upośledzenia, jeśli jest to konieczne.
(…) (5) Osoby objęte opieką na podstawie tego przepisu zachowują zdolność do czynności prawnych, chyba że zostały jej pozbawione zgodnie z punktem 6”
[(1) A guardianship order can be made in respect of any person unable to manage his or her own affairs owing to mental unsoundness, including severe dementia, or mental disability or other severe impairment, if necessary.
(…) (5) Persons subject to guardianship under this provision are legally competent,
unless deprived of their legal capacity under section 6.]
-Art.6 (brzmieniu sprzed 1 stycznia 2019 r.)
“(1) Osoby objęte opieką nad ich sprawami finansowymi na podstawie artykułu 5 mogą w razie potrzeby zostać pozbawione zdolności do czynności prawnych, aby zapobiec narażeniu ich majątku, dochodów lub innych interesów finansowych na ryzyko poważnej straty lub w celu zapobieżenia wyzyskowi. Pozbawienie osoby prawnej zdolności do czynności prawnych nie może ograniczać się do określonych aktywów lub spraw.
(2) Osoba pozbawiona zdolności do czynności prawnych nie ma zdolności do czynności prawnych i nie ma prawa do dokonywania czynności prawnych ani zarządzania swoim majątkiem, chyba że postanowiono inaczej. (…)|”
[(1) Persons subject to guardianship over their financial affairs under section 5 can be deprived of their legal capacity, if necessary, to prevent them from exposing their assets, income or other financial interests to the risk of a major loss, or to prevent financial exploitation. The deprivation of a person’s legal capacity cannot be restricted to particular assets or affairs.
(2) A person deprived of his or her legal capacity is legally incompetent and does not have the right to enter into legal transactions or to manage his or her assets, unless otherwise provided. (…)]
-Art. 6 (w brzmieniu po 1 stycznia 2019 r.)
„(1) Osoby objęte opieką nad ich sprawami finansowymi na podstawie artykułu 5 mogą w razie potrzeby zostać pozbawione zdolności do czynności prawnych, aby zapobiec narażeniu ich majątku, dochodów lub innych interesów finansowych na ryzyko poważnej straty lub w celu zapobieżenia wyzyskowi. Pozbawienie osoby prawnej zdolności do czynności prawnych może ograniczać się do określonych aktywów lub spraw.
(2) Osoba pozbawiona zdolności do czynności prawnych na podstawie ust. 1 zdanie pierwsze nie ma prawa do dokonywania czynności prawnych lub zarządzania własnym majątkiem, chyba że postanowiono inaczej. Osoba pozbawiona częściowo zdolności do czynności prawnych na podstawie ust. 1 zdanie drugie jest prawnie kompetentna, ale nie ma prawa do dokonywania czynności prawnych ani zarządzania swoim majątkiem w przewidzianym zakresie (…)”
[(1) Persons subject to guardianship over their financial affairs under section 5 can be deprived of their legal capacity, if necessary, to prevent them from exposing their assets, income or other financial interests to the risk of a major loss, or to prevent financial exploitation. The deprivation of a person’s legal capacity can be restricted to particular assets or affairs. (2) A person deprived of his or her legal capacity under the first sentence of subsection (1) is legally incompetent and does not have the right to enter into legal transactions or to manage his or her own assets, unless otherwise provided. A person partially deprived of his or her legal capacity under the second sentence of subsection (1) is legally competent, but does not have the right to enter into legal transactions or to manage his or her assets to the extent provided. (…)]

Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych
– Artykuł 29 – Udział w życiu politycznym i publicznym
„Państwa Strony zagwarantują osobom niepełnosprawnym prawa polityczne i możliwość korzystania z nich, na zasadzie równości z innymi osobami oraz zobowiązują się do:
(a) zapewnienia, że osoby niepełnosprawne będą mogły efektywnie i w pełni uczestniczyć w życiu politycznym i publicznym, na zasadzie równości z innymi osobami, bezpośrednio lub za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli, włączając w to prawo
i możliwość korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego, między innymi poprzez:
I) zapewnienie, że tryb głosowania oraz stosowane w związku z nim urządzenia
i materiały będą odpowiednie, dostępne i łatwe do zrozumienia i zastosowania,
II) ochronę praw osób niepełnosprawnych do tajnego głosowania w wyborach
i referendach publicznych bez zastraszania, a także do kandydowania w wyborach, efektywnego sprawowania urzędu i pełnienia wszelkich funkcji publicznych
na wszystkich szczeblach rządzenia, ułatwianie korzystania ze wspomagających
i nowych technologii tam, gdzie to właściwe,
III) gwarancje swobody wyrażania woli przez osoby niepełnosprawne występujące jako wyborcy i, w tym celu, tam gdzie to konieczne, zezwalanie osobom niepełnosprawnym, na ich życzenie, na korzystanie z pomocy w głosowaniu ze strony wybranej przez nie osoby;
(b) aktywnego promowania środowiska, w którym osoby niepełnosprawne będą mogły efektywnie i w pełni uczestniczyć w kierowaniu sprawami publicznymi, bez dyskryminacji i na zasadzie równości z innymi osobami, oraz zachęcania ich do udziału w sprawach publicznych, w tym do:
I) udziału w organizacjach pozarządowych i stowarzyszeniach uczestniczących w życiu
publicznym i politycznym kraju, a także w działalności partii politycznych i zarządzania
nimi,
II) tworzenia organizacji osób niepełnosprawnych w celu reprezentowania osób
niepełnosprawnych na szczeblu międzynarodowym, krajowym, regionalnym i lokalnym oraz przystępowania do takich organizacji.”

Prawo do wolnych wyborów; zdolność do czynności prawnych; ubezwłasnowolnienie; konstytucja; margines swobody; wybory parlamentarne; prawo wyborcze; głosowanie

http://hudoc.echr.coe.int/fre?i=001-207667